• ლიანა ელიავა – გლობალიზაციის ადგილობრივი ნაირსახეობა – ”ფარაჯანირება”

• ლიანა ელიავა – გლობალიზაციის ადგილობრივი ნაირსახეობა – ”ფარაჯანირება”
• ლიანა ელიავა – ვინ ამრუდებს და რად ქართული სულიერების სარკეს?

***

 

ლიანა ელიავა, კინორეჟისორი

გლობალიზაციის ადგილობრივი ნაირსახეობა – ”ფარაჯანირება”

სიტყვა ”ფარაჯანირებას” ვერ იპოვით ვერც ერთ ლექსიკონსა, თუ სიტყვის კონაში, რადგან ახალი შექმნილია. იგი ეკუთვნის ფოტოხელოვან იური მეჩითოვს, რომელმაც ეს სიტყვა პირველად გააჟღერა ცნობილი კინორეჟისორის _ სერგო ფარაჯანოვის დაბადების დღისადმი მიძღვნილ გადაცემაში ქართული ტელევიზიით. ფარაჯანოვის გავლენას უკვე ისე გაედგა ფესვები ხელოვნებასა და ცხოვრებაში, რომ ნათლიამაც არ დააყოვნა და სახელიც მოუგონა.

”ფარაჯანირება” ზუსტად მიესადაგება ქართულ კინოში, ტელევიზიაში, სახვით ხელოვნებაში, საერთოდ ქალაქურ ყოფაში მიმდინარე პროცესებს და გულისხმობს ფარაჯანოვის იდეების, მოტივების, შემოქმედებითი მანერის, ცხოვრების წესის მიბაძვა-გადმოღებას. სანამ ამ თემას შევეხებოდე, მინდა ყველა ჩემი მომავალი ოპონენტის გასაგონად განვაცხადო, არც მსოფლმხედველობითა და არც ბიოგრაფიით არ გახლავართ კარჩაკეტილი, აგრესიული ქართველი შოვინისტი. აქეთ არ შემეცილონ და იქით არაფერი მაქვს გასაყოფი მოძმე სომხებთან. დიდად ვაფასებ მათ სულიერ კულტურას. ქართველებს მისაბაძ მაგალითად ვუსახავ სომეხთა დაუღალავ ძალისხმევას, თავიანთი კულტურის მსოფლიოში გასატანად რომ იჩენენ. ასევე, მომწონს თუ არ მომწონს, ჩემი მიზანი არ არის ფარაჯანოვის ხელოვნების შეფასება. არც მის პიროვნებას შევეხებოდი, რადგან მიცვალებულზე ან კარგს ამბობენ, ან არაფერს, ფარაჯანოვის ფენომენი რომ არ განზოგადებულიყო მრავლისმომცველ ”ფარაჯანირებამდე”, რომელიც თამაშ-თამაშ ამღვრევს ქართულ სულიერებას.

    მოდით, ერთად გავერკვეთ, რა ფარული შრეები იგულისხმება ამ ცნებაში და როგორი შორს მიმავალი მიზნებია მასში ჩადებული. პირველად ამ საკითხზე ხმის ამოღება მხოლოდ ზვიად გამსახურდიას პრეზიდენტობის დროს შევძელი გაზეთ ”ლიტერატურული საქართველოს” ფურცლებზე. სტატია ეძღვნებოდა საფრანგეთში ქართული კინოს რეტროსპექტივასთან დაკავშირებულ პრობლემებს. მაშინ ”ფარაჯანირების” ეს ჯერ კიდევ უსახელო პროცესი მხოლოდ ისახებოდა: ფარაჯანოვის ფილმით გაიხსნა ქართული კინოს რეტროსპექტივა, ფარაჯანოვის მიერ იყო შესრულებული ამ რეტროსპექტივის აფიშა, რეტროსპექტივის შემდეგ ფარაჯანოვი და კინომცოდნე გიორგი გვახარია კიდევ დარჩნენ ერთი კვირით საფრანგეთში ქართულ კინოზე ლექციების წასაკითხად. რეტროსპექტივისადმი მიძღვნილ ბუკლეტში ავტორები სცოდავდნენ გაუგონარი სუბიექტურობით არა მარტო ქართულ კინოსთან, არამედ საერთოდ ქართულ კულტურასთან მიმართებაში. დამცრობილ იქნა ჩვენი კულტურის თვითმყოფადობა. რაღაც მოგონილი მიზეზებით ცნობილი საზოგადო მოღვაწისა და კრიტიკოსის აკაკი ბაქრაძის სტატია ქართულ სულიერებაზე საერთოდ ვერ   ჩაეწერა ამ ”ფარაჯანიადაში”.

    _ რატომ გახდა ქართული კინოს მედროშე, სახე, სიმბოლო ფარაჯანოვი? _ ამაოდ  მივმართავდი ამ კითხვით მაშინ გაზეთიდან რეტროსპექტივაზე პასუხისმგებელ, ქართული კინოკავშირის ერთ-ერთ მარადიულ მესვეურს. შემდგომ ეს კითხვა გავუმეორე გამოჩენილ ქართველ კინორეჟისორს _ თენგიზ აბულაძესაც, რომელიც ამ რეტროსპექტივის დროს ფარაჯანოვის ჩრდილში მოექცა. იქვე ჩემი ვარაუდი გამოვთქვი:

    _ ალბათ მთელ მსოფლიოში მრავალრიცხოვანი სომხური დიასპორის გავლენით-მეთქი.

   _ სომხურთან ერთად, მეორე, უფრო ძლიერი ძალაც მოქმედებსო, _ მორიდებით ამიხსნა ბატონმა თენგიზმა. მივხვდი, რა ძალასაც გულისხმობდა, მაგრამ იმდენად  ტაბუდადებული იყო ეს თემა მაშინ საზოგადოებაში, რომ ღიად, მით უმეტეს, ვინმეს მისამართით, ამის შესახებ არ საუბრობდნენ. ტაბუ ადევს მას კინომცოდნე კორა წერეთლის წინასიტყვაობით, კომენტარებითა და რედაქციით რუსულ ენაზე გამოცემულ ფარაჯანოვის წიგნშიც ”აღსარება” (სანკტ-პეტერბურგი, გამომცემლობა “აზბუკა”, 2001 წელი). ფარაჯანოვის ბუნდოვანი მინიშნება თავის რაღაც “პათოლოგიაზე”, “ცოდვაზე” ბევრს არაფერს ეუბნება საქმეში ჩაუხედავ მკითხველს. ალბათ მეც მოვერიდებოდი მის გახმოვანებას, ჩემი ყურით რომ არ მომესმინა თავად ფარაჯანოვისაგან მოსკოვის კინოსახლის სცენიდან, კინოსტუდია “ქართულ-ფილმში” გადაღებული მისი ფილმის ”აშუღ ქერიბის” პრემიერისას:

    _ მე გახლავართ პირველი საბჭოთა მამათმავალი რეჟისორი, რომელიც ამის შესახებ ხმამაღლა აცხადებსო. იყო მის გამოსვლაში სხვა სკანდალური გამოხდომებიც, რომლებსაც შეგნებულად წავუყრუე, რადგან მე ჩემმა საწუხარმა ამაღებინა კალამი ხელში და არა სეირობის სურვილმა. ბოლოს ფარაჯანოვმა მაყურებელს წარუდგინა თანმხლები ქურთი ყმაწვილი, მთავარი როლის შემსრულებელი ამ ფილმში. სწორედ ეს ყმაწვილი გამახსენდა, როცა ფარაჯანოვის ზემოთ ნახსენებ წიგნში წავაწყდი წერილს, სადაც პატიმარი სერგო უშლიდა ყოფილ მეუღლე სვეტლანას მათი შვილის – სურენის მოყვანას ციხეში მამის სანახავად. “რაც უფრო შორს იქნება ჩემგან, მით უფრო უკეთესი, ბრძნული, პედაგოგიურია” (გვ. 470). ციხიდან გამოგზავნილ, სხვა მრავალ ღირებულ ნაწარმოებთა შორის, იყო მისი საიდუმლო ყოველდღიურობის ამსახველი, დაუფარავად ცინიკური ნახატებიც, რომლებზეც ასევე აფრთხილებდა მეუღლეს, შვილს არ აჩვენოო, რადგან საამისოდ თავისი ნაშიერი არ ემეტებოდა. მაშინ რა დააშავა იმ ქურთის ბიჭმა, რომელსაც რეჟისორად, ცხოვრების მასწავლებლად, მახლობელ ადამიანად გამოუჩნდა ფარაჯანოვი?! არ გამოვედევნები კიდევ რამდენი გაცნობიერებული ცოდვა მიჩუმათდა ამ კაცის გარშემო.

ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ქრისტიანული თვალსაზრისითაც არ იყო გამართლებული, უმთავრესად განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის გამო (სხვა ბრალდებებით სასჯელს აფორმებდნენ), ორჯერ ნასამართლევი და ციხიდან ახალგამოსული ადამიანის დამკვიდრება ქართულ კინოსამყაროში. თუნდაც ის მითოლოგიზირებული რეჟისორი _ ფარაჯანოვი ყოფილიყო. აგერ, ჩვენზე გაცილებით უფრო დემოკრატიულმა ამერიკელებმა, ლეგენდარულ მაიკლ ჯეკსონს, ყმაწვილებთან უფრო უწყინარი თამაშებისთვის, სამშობლო დაატოვებინეს. შემაძრწუნებელია ქართველების ”ფარაჯანირება”, პირველ ყოვლისა, სწორედ ამ ნიშნით. ქვეყანაში, სადაც დემოგრაფიული მონაცემებით ერთ კაცზე თორმეტი ქალი მოდის, ის ერთიც თუ არ აღმოჩნდა მოწოდების სიმაღლეზე, რამდენად არგია ეს გადაშენების პირას მყოფ (სიკვდილიანობა ჭარბობს შობადობას) მცირერიცხოვან ერს?! გასამართლებელ საბუთად არ გამოდგება უკვდავთა სახელები ლიტერატურიდან, მუსიკიდან, სახვითი ხელოვნებიდან, კინოდან. სხვა ფუფუნებაა დიდი ერის შვილობა და სხვა ტვირთი _ მცირე ერისა! ფარაჯანოვმა პირადი მაგალითით დაგვანახა, როგორ უნდა მოვიქცეთ ასეთ სიტუაციაში. ისევე როგორც იგი იფარავდა საკუთარ შვილს, უნდა ავარიდოთ ჩვენს მომავალ თაობას თავის მსგავსთაგან გაკერპებულ ხელოვანთა პათოლოგიური ზეგავლენა.  

 რაც არ უნდა ზღაპრები შეთხზან ფარაჯანოვის დამცველებმა, დრომაც დაადასტურა, რომ სწორედ ეს სოდომური ცოდვა იყო მთავარი მიზეზი, რის გამოც მოიკვეთა საქვეყნოდ აღიარებული უკრაინული ფილმის: “დავიწყებულ წინაპართა აჩრდილების“ შემქმნელი ფარაჯანოვი მრავალმილიონიანმა უკრაინამ, ხელწერილიც კი დაადებინეს, რომ არასდროს დაბრუნდებოდა იქ. კარგა ხანი გასაქანს არ აძლევდნენ, ასევე არანაკლებ ცნობილი სომხური ფილმის, “ბროწეულის ფერის” (“საიათ-ნოვა”) გადამღებს, მოძმე სომხებიც. გაუგებარია, ასეთ ვითარებაში რაღა მაინცდამაინც ქართველებმა გაიგიჟეს თავი, გამოიჩინეს ყოველმხრივ წინგაუხედავი ტოლერანტობა, აამოქმედეს ძმაკაცურ-კლანური მექანიზმი, ჩართეს საქმეში ამ მექანიზმის წარმმართველი ძალა _ ხელმწიფისტოლა ქართველი, რის შედეგადაც ყველასგან მოძულებული ფარაჯანოვი, ქართული ელიტის საყვარელი “სერჟიკა”, კინოსტუდია ”ქართულ-ფილმს” მოევლინა დამდგმელ რეჟისორად. თავს ზემოთ ძალა არ იყო, ხელისუფალთა და ქართული კინოს გავლენიან რეჟისორთა პროტეჟეს, თან უკვე მთელ მსოფლიოში სკანდალურად სახელმოხვეჭილს, წინ ვინ აღუდგებოდა! დანიელ ჭონქაძე და მიხაილ ლერმონტოვი, რომელთა ნაწარმოებები, ერთმანეთის მიყოლებაზე “გააფარაჯანირა”  მუშაობას მოწყურებულმა რეჟისორმა, ცოცხლები არ იყვნენ.

მაშინ ყველა რესპუბლიკას განსაზღვრული ჰქონდა წელიწადში ფილმების რაოდენობა. საქართველოს გეგმა, მგონი, რვა ერთეულით (ფილმით) შემოიფარგლებოდა. ორ წელიწადში ორი ერთეული დაიკარგა ქართველებისთვის. “სურამის ციხეში” ფარაჯანოვთან ვითომ თანადამდგმელად შეამხანაგებული დევი აბაშიძე მხოლოდ ფორმალურად, ქაღალდზე არსებობდა. ამას დაუმატეთ კიდევ ორი ერთეული საკავშირო კინოკომიტეტის მაშინდელი დიდმოხელის, სახელად არმენის (იმდენად მეტყველი სახელია, რომ გვარს აღარა აქვს მნიშვნელობა) მიერ ჩვენი სტუდიისთვის “შემოტენილი”, ორსერიანი რუსული სცენარისთვის, რომელიც ურიგოდ მიერთვა, ამ საქმეში თანამონაწილე, ერთ არაპროფესიონალ ქართველ კინორეჟისორს და მიხვდებით, რა მდგომარეობაში ჩავარდებოდა თავისი რიგის მომლოდინე, “უჩინო” პროფესიონალთა მთელი დასი. ზნეობრივისა და მატერიალურის გარდა, ზიანი მიადგა ქართულ სულიერებასაც. “არმენოლოგიური” ხრიკებით გაკეთებული რუსულ-ქართული სუროგატი დაავიწყა საზოგადოებას ფარაჯანოვის არაორდინალურმა ქმნილებებმა. ფარაჯანოვმა ამავე დროს კორა წერეთლის სცენარით, დოკუმენტურ სტუდიაშიც მოახერხა ფიროსმანზე ფილმის გადაღება. ამ ვითომ ქართული ფილმების არაქართულ ცნობიერებაზე იმდენი დაიწერა ზვიად გამსახურდიას ხელისუფლებაში ყოფნის დროს, რომ მე მასზე ლაპარაკს აღარ გავაგრძელებ. როგორც ილია ჭავჭავაძემ იხსნა თავის დროზე ბედოვლათი ქართველი თავად_აზნაურობა არაქართული კაპიტალის შემოტევისაგან, ისე გამსახურდიას მოსვლამ ხელისუფლებაში შეაჩერა ქართული სულიერების ამღვრევა-განადგურების პროცესი. თვალსაჩინოებისთვის გამოვარჩევდი პირველი ქართული ლიტერატურული ძეგლის “შუშანიკის წამება” გადარჩენას გარდუვალი “ფარაჯანირებისაგან”. ამ გარემოებით აღშფოთებული, თვითონაც არაქართული ცნობიერების _ კორა წერეთელი ქართველი ხალხის ეროვნულ გმირს _ ზვიად გამსახურდიას, მისი პარტიის “მრგვალი მაგიდა _ თავისუფალი საქართველო” ნაციონალ-სოციალისტებთან გაიგივებით, ირიბად ფაშისტობას სწამებს.

მიუხედავად იმისა, იცვალნენ დრონი, ამ ქალბატონის გავლენა ქართულ კინოაზროვნებაზე დღესაც ძლიერია. უშუალოდ, თუ შენიღბულად კინოპროცესებს საქართველოში წარმართავს ისევ იგივე ხალხი, კალმით თავმოქონილი რომ დატოვა კორა წერეთელმა, სანამ მოსკოვში გადაბარგდებოდა ახალშეუღლებულ სომეხ მეუღლესთან საცხოვრებლად. თავის დროზე პროფესორ გიორგი დოლიძეს მრავალი ბრძოლა გარდახდა, სანამ უსამართლოდ მივიწყებულ კინორეჟისორ ვასილ ამაშუკელს, ავტორს პირველი ქართული დოკუმენტური ფილმისა “აკაკი წერეთლის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში”, ღირსეულად, როგორც სახალხო არტისტს, დაამკვიდრებდა ქართული კინოს სათავეში, სადაც მანამდე ერთპიროვნულად ლიდერობდა ალექსანდრე დიღმელოვი. საქმე იმაშია, რომ მაშინ კინოოფიციოზის ერთ-ერთი წამყვანი იდეოლოგი გახლდათ კორა წერეთელი. მის რუსულად დაწერილ სტატიებს ეყრდნობოდა ქართული კინოს ისტორია სხვადასხვა ენციკლოპედიებსა და კინოლექსიკონებში. მათში კი ვასილ ამაშუკელი ან გამქრალი იყო საერთოდ, ან არსებობდა, როგორც ერთი უსახური ნარკვევის ავტორი. ამ მოკლე ექსკურსის შემდეგ, შემოგთავაზებთ მცირე ამონარიდს კორა წერეთლის კომენტარიდან, ფარაჯანოვის ჩაშლილ გეგმებთან დაკავშირებით: “საქართველოში, სადაც ხელისუფლებაში მოდიან ზ. გამსახურდია და ნაციონალ-სოციალისტური პარტია, ფარაჯანოვი და მისი შემოქმედება ხელსაყრელი  მასალა აღმოჩნდა… ურაპატრიოტული თვითდამკვიდრებისათვის. გაზეთი “ლიტერატურული საქართველო” თანმიმდევრულად სდებს ბრალს ფარაჯანოვს ეროვნული ტრადიციების ბოროტ დამახინჯებაში (ფილმი “ლეგენდა სურამის ციხეზე”), ფიროსმანის შემოქმედების დაუშვებელ მანიპულაციებში (“არაბესკები ფიროსმანის თემაზე”). ამ ფონზე ვრცელდება ხმები ფარაჯანოვის ახალ “დივერსიაზე” ეროვნული სიწმინდეების სფეროში _ საქმე ეხება მის სცენარს ცურტაველის ქრონიკის (“შუშანიკის წამება”) მოტივებზე” (ს. ფარაჯანოვი, “აღსარება”, გვ. 306, კ. წერეთელი, სცენარ “შუშანიკის წამების” წინასიტყვაობა). ……

კორა წერეთელი ასე გაათამამა ერთმა გარემოებამ. მე რომ წეღან ხელმწიფისტოლა კაცი ვახსენე, მისი პირით ეროვნული ხელისუფლების იდეოლოგია ”პროვინციულ ფაშიზმად”  გამოცხადდა. მაშინ რას იფიქრებდა ამ ტერმინის ავტორი, რომ სულ მოკლე დროში ბნელი ძალებით დამხობილ, დამოუკიდებელი საქართველოს პირველ პრეზიდენტს _ ზვიად გამსახურდიას, ქართველი ხალხი დიდი პატივით აასვენებდა მთაწმინდაზე?!

საქართველოში ფარაჯანოვის დამკვიდრება თვით ფარაჯანოვის თვალსაზრისითაც არ იყო სწორი ნაბიჯი. ახლავე აგიხსნით, რატომ. უკრაინაში ხანგრძლივი პატიმრობისას, ფარაჯანოვი მიხვდა, რომ ეროვნებით სომეხს, არა უკრაინაში, არამედ სომხეთში, უნდა დაეწყო მოღვაწეობა. გენიალური ფილმის შექმნისათვის სამშობლოში შეიძლება მიუტევებელიც მიეტევებინათ. “რატომ უნდა მეკეთებინა მე უკრაინული კინოო”, _ წერდა სინანულით ციხიდან (გვ. 477). ციხეშივე გადაწყვიტა სომხეთში დაფუძნებულიყო, ფსიქოლოგიურად ემზადებოდა კიდეც ამისთვის. “ვმეგობრობ ადამიანებთან, რომლებმაც სომხური იციან” (გვ. 539). სამშობლოში გამგზავრებას ურჩევს სწავლის გასაგრძელებლად თბილისში სკოლადამთავრებულ დისშვილს _ გარიკას, რომელიც თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში აპირებდა ჩაბარებას. მოვიტან ნაწყვეტს წერილიდან: “გარიკ-ჯან, პირადად მე ვთვლი… უნდა წახვიდე ერევანში _ იქ სომხებია და შენ თბილისში არაფერი გესაქმება. უნდა იცხოვრო შენს სამშობლოში” (გვ. 516).

ყმაწვილმა კაცმა ყურად არ იღო ბიძის რჩევა და მოინდომა მაინცდამაინც თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში, სამსახიობოზე მოწყობა. ძმისშვილის საპასუხო წერილმა შინაარსზე მეტად, დაშვებული შეცდომების რაოდენობით გადარია ფარაჯანოვი: “მეოცე საუკუნეში რომელი მსახიობი წერს ამდენი შეცდომებით?! საკმარისია შენ დაწერო განცხადება ინსტიტუტისთვის, რომ მაშინვე გაგაგდონ” (გვ. 493). უფრო მკვახე და მოურიდებელია მეორე წერილი, რომლის ციტირებისაგან თავს შევიკავებ.

დროს ოდნავ გავუსწრებ და გეტყვით, რომ ეს ყმაწვილი მაინც მოხვდა თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში. უკრაინის ციხიდან ძლივს თავდაღწეულმა ფარაჯანოვმა კი მის გამო ისევ ციხეში, ოღონდ ამჯერად ორთაჭალის ციხეში, ამოჰყო თავი. სასამართლოს დასკვნით, გარიკას მიერ წერით გამოცდაზე დაშვებული შეცდომების რაოდენობამ ისეთ ასტრონომიულ ციფრს (142, თუ არ ვცდები) მიაღწია, რომ მხოლოდ გაღებულმა ქრთამმა – ბრილიანტის ბეჭედმა იხსნა ყმაწვილი აშკარა ჩაჭრისაგან. სამაგიეროდ, საქმის ჩამწყობი _ ბიძა ჩააგდო ისევ სამართალდამცველთა კლანჭებში. ფარაჯანოვის მუდმივი ქომაგი ქართველი რეჟისორები შეცდომების არსებობას, რომელსაც თვით ფარაჯანოვის წერილიც ადასტურებს წინასწარმეტყველურად, სუკის მონაჭორად მიიჩნევენ და იგივე ხელმწიფისტოლა კაცის მეშვეობით, ფარაჯანოვს პირდაპირ სასამართლო დარბაზიდან ათავისუფლებენ. ერთ-ერთი ქომაგთაგანი მოგვიანებით თავის ინტერვიუში გაოცებული კითხულობდა, ფარაჯანოვს ქრთამის მიცემა რაში სჭირდებოდა, ჩემი ძმა აქ არ იყოო?! კანონის დარღვევა სასამართლოს გასარკვევია, მე ამ საქმეში მაშფოთებს, უღირსთა მხარდაჭერის უზნეობა, რომელიც ნორმად ქცეულა ქართულ კინოსაზოგადოებაში.

ის ფაქტი, რომ გენეტიკურ სომეხს სამშობლოდ სომხეთი მიაჩნდა, უყვარდა და ამაყობდა მისით, მხოლოდ ფარაჯანოვის სასარგებლოდ მეტყველებს. ცნობილი რუსი მწერალ-ემიგრანტის, ვლადიმერ ნაბოკოვის აზრით, ადამიანი რაც უფრო ნიჭიერია, მით უფრო მძაფრად გრძნობს უსამშობლობას. ამის დასტურია ფარაჯანოვის მრავალრიცხოვანი წერილები, თუ ზეპირი გამოსვლები. “მე ვიყავი ბედნიერი ის ერთი-ორი წელი, როცა ვცხოვრობდი და ვქმნიდი სამშობლოში” (წერილი “საიათ-ნოვაზე” მისი სომეხი ასისტენტის, რუბიკასადმი, გვ. 433). “სომხეთი უდიდესი ქვეყანაა თავისი განსაცვიფრებელი კულტურით. იგი ჩემი სამშობლოა… მინდოდა მეგრძნო სომხურობის ანტიური ფესვები” (საჯარო გამოსვლა მინსკის სამეცნიერო და შემოქმედებითი ახალგაზრდობის წინაშე, გვ. 608)

მსგავსი გამოთქმები უხვადაა გაბნეული წიგნში. ავტობიოგრაფიულ სცენარში “აღსარება”, სადაც მოქმედების ადგილი ძველი თბილისია, უცებ შემოიჭრება სომხური სოფელი “ბჟნი”, თავისი არქიტექტურული შედევრით _ მეცხრე საუკუნის სომხური მონასტრითურთ. განა საქართველოში, იგივე თბილისში არ მოიძებნებოდა უფრო ძველი შედევრებიც კი?! მაგრამ გასაგები მიზეზების გამო, როცა ავტორს მაღალ სულიერებაზე უნდა მინიშნება, სომხური ძეგლი აგონდება და არა _ ქართული. მე ეს ამბავი სრულებით არ მიკვირს. მხოლოდ ის გამიკვირდა ცოტათი, რომ ვერ აღმოვაჩინე საქართველოს მიმართ რამე თბილი დამოკიდებულების გამომხატველი სიტყვები ფარაჯანოვის 650 გვერდიან წიგნში. მით უმეტეს, რომ ავტორი თბილისში იყო დაბადებული, გაზრდილი და რამდენიმე ფილმიც ჰქონდა ქართულ კინოსტუდიებში გადაღებული. ის კი არადა, რომ მეგონა, თავისი მუზის _  ცხონებული სოფიკო ჭიაურელის გავლენით, ქართველი მსახიობი ქალებისადმი მაინც იყო კეთილგანწყობილი, თვალებს არ დავუჯერე, როცა ასეთი გამოთქმა წავიკითხე: “ნუთუ არ იყიდება ქართველი მსახიობების (კეკელკების) ღია ბარათები?!” (წერილი გარიკასადმი, გვ. 576). სხვათაშორის, არც მის კეთილისმყოფელ ქართველ კოლეგებზე იყო მაინცდამაინც დიდი წარმოდგენისა. უბრალოდ იყენებდა მათ, გადაუგდებდა რაღაც სატყუარას და ისინი ვერც კი გრძნობდნენ, ისე ეგებოდნენ მის ანკესზე. ოღონდ თავისიანი არ ეღიარებინათ და მზად იყვნენ სხვისთვის ეკმიათ გუნდრუკი. მე გემოვნებაზე არ ვდაობ. ეს მათი ნებაა, ვის მიიჩნევენ გენიოსად, ან ვის დაამდაბლებენ, მაგრამ ქართული კინოხელოვნება ხომ არ არის მათი პირადი საუფლო, რომელსაც, როგორც მოეგუნებებათ, ისე მოექცევიან, ვისაც უნდათ, იმას დაამკვიდრებენ, სხვის ხარჯზე. ოღონდ თვითონ გაისწორონ ხასიათი და ყველას დაუმტკიცონ, მე ვარ და ჩემი ნაბადიო! საბოლოო ჯამში, ფარაჯანოვისადმი თავგამოდებამ მოსალოდნელი შედეგიც გამოიღო. სიკვდილის შემდეგ მას იმდენი სომეხი პატრონი გამოუჩნდა, რომ გამოვიდა, ქართველები თავის გენიოსში ვეცილებით სომხებს, როგორც ისინი გვედავებიან გამუდმებით ხან ვის, ხან რას. მართალი უთქვამთ, ცუდი მაგალითი გადამდებიაო.

თემას არ გადავუხვევ ისე, ცოტათი რომ გაგახალისოთ, მოგიყვებით ერთ კურიოზულ შემთხვევას, რომლის მოწმე მე თვითონ გახლდით. საბჭოთა პერიოდში მოვხვდი ერთ მნიშვნელოვან ლიტერატურულ ღონისძიებაზე სომხეთში, ექსკურსიაზე წაგვიყვანეს რომელიღაც პატარა ქალაქში და იქაურმა დამხვდურმა სტუმრად ჩამოსულ მწერლებთან თავი მოიწონა: თუმცა მაიაკოვსკი საქართველოში დაიბადა, მაგრამ ჩვენთან ჩაისახაო. ხომ წარმოგიდგენიათ, როგორ გამოაცოცხლა ამ აღმოჩენამ საზოგადოება! მაიაკოვსკისთან მიმართებით არავის აგონდება მისი ჩასახვის ადგილი, ახსენებენ საქართველოს, სადაც იგი დაიბადა, გაიზარდა და რომელსაც მან უკვდავი სტრიქონები უძღვნა. ფარაჯანოვის შემთხვევაში, თვით ქართველების გარდა, იშვიათად ვინმემ ახსენოს საქართველოს სახელი, განსაკუთრებით საზღვარგარეთ. ფარაჯანოვის ქართველ გულშემატკივრებს, შორსმჭვრეტელობა რომ ჰყოფნოდათ, პირიქით, ხელს შეუწყობდნენ “გზააბნეულ შვილს”,  დაბრუნებოდა დედა-სამშობლოს. ხომ გახდა ეს შესაძლებელი ბოლოსდაბოლოს, უფრო უხერხულ სიტუაციაში, როცა სომხეთის სტუდიიდან თბილისში მივლინებით უწევდა ქართული სიუჟეტის გადაღება?! ხომ ასცდებოდა თვით ფარაჯანოვს ზედმეტი სტრესი? იქ ვერ აუმხედრდებოდნენ არაეროვნული ცნობიერებისათვის. სომხურ კინოსაც შეემატებოდა ახალი შედევრები და არც ქართველები დარჩებოდნენ, კორა წერეთლის თქმისა არ იყოს, მისი “დივერსიით” დაზარალებულები.

სერგო ფარაჯანოვმა სიკვდილის მოახლოება რომ იგრძნო, ბუნებრივია, სომხეთში ინება გარდაცვალება და იქვე დაიკრძალა. მისივე ანდერძით, სომხეთს გადაეცა წლების მანძილზე საქართველოში მოხვეჭილი მთელი ავლა-დიდება, რომელიც მის მუზეუმს ამშვენებს ერევანში. როგორც ამბობენ, კოლექციის რაოდენობით ეს მუზეუმი ერთ-ერთი უმდიდრესია მსოფლიოში. გასაგებია, რომ ამ სიმდიდრის პატრონმა არჩევანი თავისი ნამდვილი სამშობლოს _ სომხეთის სასარგებლოდ გააკეთა.

გაუგებარია მხოლოდ ის, რად არ ეშვება საქართველოს შემოქმედებითი ელიტა ფარაჯანოვს გარდაცვალების შემდეგ მაინც. პირიქით, უფრო მომრავლდნენ მისი კინემატოგრაფიული მანერის მიმბაძველები, ცხოვრების წესის მიმდევრები, თაყვანისმცემლები, შეგირდები. ყველა მეტ-ნაკლებად ცნობილ ოჯახში თავი მოსწონთ ფარაჯანოვის დიდი, თუ მცირე სახსოვრით: ავტორისეული კოლაჟით, ვარდ-პეპლებიანი აფიშით, სამკაულებით, უხამსი ნახატით დამშვენებული წერილითაც კი. კომისიონერი მამის შვილმა, თვითონაც სახვით (გამოყენებით) ხელოვნებაში თვალ-ხელგაწაფულმა ფარაჯანოვმა კარგად იცოდა ნივთების ყადრი, არც აღებ-მიცემობაში ეშლებოდა რამე. დროდადრო ტელევიზია ამზეურებს ამ რელიქვიას.

 მაშინ, როცა სერგო (სერჟიკა) ფარაჯანოვის სახელი ყველას პირზე აკერია, იშვიათად ვინმემ ახსენოს თვითნაბადი ქართველი მწერალი, კინორეჟისორი _ გოდერძი ჩოხელი, შემოქმედებითი სიმწიფისა და ოსტატობის ასაკში, უსახსრობის გამო, თავის საყვარელ საქმეს ჩამოცილებული, მრავალწლიანი უმუშევრობით დათრგუნული. მისმა გარდაცვალებამაც ისე უკვალოდ ჩაიარა, ბევრს არც კი გაუგია. მეც გვიან გავიგე, თუმცა რეალურ სამშობლოს მოწყვეტილი, მუდმივად მიჯაჭვული ვარ ვირტუალურ ეკრანს. იმ ხანებში, მახსოვს, თბილისიდან ელექტრონული ფოსტით დამიკავშირდა ერთი ნაცნობი ჟურნალისტი და მკითხა, რომელი ფილმების ჩვენება აჯობებდა საზღვარგარეთ. გოდერძი ჩოხელის ფილმები ვურჩიე დაუფიქრებლად და არამც და არამც ისინი, ზეპირად რომ ასწავლეს ყველა ჯურის მაყურებელს მათმა გავლენიანმა ავტორებმა. ალბათ არ იცოდა, არაფერი უთქვამს გოდერძის გარდაცვალებაზე. მაშინ ეს წერილი შავად უკვე დაწერილი მქონდა და გოდერძიზე, როგორც ცოცხალზე ვწერდი, ვიცოდი, რა მძიმე მდგომარეობაც ჰქონდა და მინდოდა სიტყვით მაინც შევწეოდი. ”ჩიფსების თაობას” ალბათ არც უნახავს მისი ფილმები: ”ადგილის დედა”, ”აღდგომა”, ”ადამიანთა სევდა”, ”სამოთხის გვრიტები”… უცხო სერიალებითა და სანახაობებით დაბინძურებულ ქართულ ტელესივრცეს საოცრად აკლია გოდერძი ჩოხელის კეთილშობილი სევდა, მისი მთის ოზონიანი ჰაერი და გაუკვალავი თოვლის სისპეტაკე. ეკრანის ფავორიტობა ყოველთვის არ ნიშნავს ფილმის მხატვრულ ღირსებას. უამრავი შედევრია უცნობი, რადგან მათ ფეხზე მდგარი პატრონები არა ჰყავთ. ცოცხალი არსებებივით, მენატრებიან ისინი და მწყურია მათთან შეხვედრა!

გოდერძი ჩოხელის ღვთიური ნიჭით ცხებული სული მისივე ზღაპრის გმირს _ ”ცასწავალას” მაგონებს, პატარა ჩიტს, რომელსაც ”ზეცაში აჭრილს, უკანასკნელი ამოსუნთქვისთვისღა ეყო ღონე და გული გაუსკდა”. ასეთი სათუთი სულის ადამიანი ხომ ვერ მოირგებდა ქურდულ ნიღაბს, ვერც ყაჩაღის ტყავში გაეხვეოდა, ან მიჰყიდდა სულს ეშმაკს. აბა, სხვანაირად, ჯუნგლების კანონებით მცხოვრებ, თანამედროვე ქართულ კინოსამყაროში როგორ უნდა ეშოვა მილიონები ფილმის გადასაღებად?! მას ხომ შედევრების გადაღება მხოლოდ თავის სამშობლოში და მხოლოდ ქართულად ეხერხებოდა?! თუ შესაბამისი სახელმწიფო უწყება, ან გაგებული ფულიანი ქველმოქმედი არ იზრუნებდა მასზე, იმთავითვე განწირული იყო დასაღუპად. საუბედუროდ, ასეც მოხდა, უღვთოდ გაიწირა. ფარაჯანოვსა და მის ხსოვნას გადაყოლილ ქართველ კინომოღვაწეებს, რომლებიც სხვადასხვა წყაროებიდან მილიონებს განკარგავენ უნიჭო ჩანაფიქრებისა, უზნეო ზეიმებისა და უაზრო ვოიაჟებისათვის, რაღა გოდერძი ჩოხელის გადასარჩენად გაუჭირდათ რამდენიმე ათასი?! მათ სინდისს უპატიებელ ცოდვად აწევს გოდერძი ჩოხელის ადრე შეწყვეტილი შემოქმედება, მისი ჩაკლული სული. ცოცხალი ვერ შეიშნეს, მიცვალებულს, მის დანატოვარს მაინც მიხედონ, ოჯახაშენებულებმა! იმედია, გამგები გამიგებს, ”რა ნესტარითაც ვარ ნაჩხვლეტი”.

ფიქრთა დინებამ უფრო შორს რომ არ წაგვიყვანოს, მივუბრუნდეთ მთავარ თემას.  ფარაჯანოვზე უფრო სუფთად მოქართულე, იური მეჩითოვი იმავე გადაცემაში იხსენებს, უცხოელები როცა ეროვნებას ეკითხებოდნენ, ფარაჯანოვი პასუხობდა, თბილისელიო. ფარაჯანოვი რომ თავს ქართველად არ თვლიდა, არავისთვის საიდუმლო არ არის. ესე იგი, თბილისი მიაჩნდა სომხურ ქალაქად, სხვანაირად როგორ უნდა ავხსნათ სომხის ეროვნება _ თბილისელი?! ამიტომაც დასცინიან “ეროვნებით თბილისელები” აფხაზეთიდან დევნილი მეგრელების კილოს. აბა, ჰკითხეთ დევნილებს, ვინ უფრო მეტი სისასტიკე გამოიჩინა მათ მიმართ? ბაგრამიანის სახელობის სომეხთა ბატალიონს  დაგისახელებენ პირველ რიგში. მართალია, თითო-ოროლა სომეხი ქართველების მხარეზეც იბრძოდა, მაგრამ მათ არავითარი გავლენა არ მოუხდენიათ საქმის ვითარებაზე. ბაგრამიანელებმა კი სათავისო ამინდი შექმნეს. ჯიუტად, თანმიმდევრულად ამ ამინდის შენარჩუნებაზე ზრუნავს რუსეთის ნასომხარი საგარეო საქმეთა მინისტრიც. მიზანი მიღწეულია. ამჟამად ძირძველი მოსახლეობისგან გაწმენდილ აფხაზეთში მოსახლეობის უმრავლესობა სომეხია. საქართველოში გამეფებული ქაოსი და განუკითხაობა, რაც ეროვნული ხელისუფლების დამხობასა და ძმათამკვლელ ომს მოჰყვა, ნოყიერი ნიადაგი აღმოჩნდა “ფარაჯანირების”, როგორც გლობალიზაციის ერთ-ერთი ადგილობრივი ნაირსახეობის, გაჯეჯილებისათვის.

ფარაჯანოვის ფილმები განთავსებულია კომპიუტერულ სივრცეში (ამ უსასრულობაში სანთლით საძებარია ჭეშმარიტად ღირებული ქართული კინონაწარმოებები). ქართული კინოფესტივალები იხსნება, ან იხურება მისი ფილმებით. პრესტიჟულ არხზე მომგებიან დროს მას ეძღვნება გადაცემა. მეტსაც გეტყვით, უმაღლეს სასწავლებლების პროგრამებშიც კი მოიკიდა ფეხი. მოსკოვიდან საგანგებოდ მოწვეული კორა წერეთელი სადღესასწაულო ჩვენებებზე ძველებურად ყელყელაობს ფარაჯანოვის თემით, დაწესებულია ფარაჯანოვის პრიზი. ეს იმ დროს, როცა მასში იშვიათად გაკრთება მეტ-ნაკლებად ნიჭიერი ახალი ქართული ფილმი, რადგან უსახსრობის გამო განუხორციელებელი იდეების სასაფლაოდ ქცეულა მოწოდებით შემოქმედთა საეკრანო ასპარეზი (გოდერძი ჩოხელის მაგალითიც კმარა), შიმშილით სული სძვრებათ კინოს ღვაწლმოსილ მუშაკებს! მაშ, რას ემსახურება, ვის სჭირდება ასეთი ზეიმი?!

თბილისის ძველ უბანში, სადაც ადრე ცოცხალი ფარაჯანოვი დაიარებოდა, კი არ დგას, ჰაერში ჰკიდია მისი ძეგლი. კაბინეტის კედელს, ფესტივალის ბუკლეტს, წიგნის თაროს, თუ საიუბილეო ალბომს ამშვენებს ისევ და ისევ ჰაერში გამოკიდებული ფარაჯანოვის ფოტო. ამ დროს ყველას ახსოვს და მის წიგნშიც იპოვით სურათს, სადაც აშკარად ჩანს, როგორ ოფლის ღვრამდე ამძიმებდა ამ ადამიანს სხეული. მე ისიც კარგად მახსოვს, როგორ შემოეძარცვა შესანიშნავ ქართველ კინორეჟისორს _ თენგიზ აბულაძეს ხორცი და დარჩა მართლაც გასაფრენად გამზადებული, ცარიელა სულის ამარა. ძეგლი კი არავის აუგია!

ჩვენს საყვარელ სამშობლოში ზოგჯერ იმასაც ვერ გაიგებ ვინ, ვის, საიდან, რატომ უდგამს, ან არ უდგამს ძეგლს. მოგეხსენებათ, იუნესკოს მიხედვით, ძეგლი უნდა დაედგას განსვენებულს 50 წლის შემდეგ. ესე იგი, დრომ უნდა დაადასტუროს ძეგლის აუცილებლობა.

ჩემი წერილის მიზანი არ ყოფილა, კიდევ ერთხელ მომეცხო ჩირქი ფარაჯანოვისათვის, ამ უაღრესად წინააღმდეგობრივი, ტრაგიკული ბედის არაქართველი ხელოვანისათვის. მე მხოლოდ იმ საკითხებს შევეხე, რომლებიც ყველასათვის ცნობილია და რომლებსაც არც თვითონ მალავდა. ეტყობა, მისთვისაც უცხო იყო სირაქლემას პოზა. უფრო მეტიც, მე წერილს მიღმა დავტოვე, ხალხში ჭორად მოარული, უფრო დიდი ბრალდებები, რომელთა ჩხრეკა-ძიება ჩემი საქმე არ არის. მე მხოლოდ ქართველური ჯიშის გადაშენებასა და  “ქართული სულის აკაფვას” (გოდერძი ჩოხელი) შევეწინააღმდეგე. სხვათაშორის, ვენახის აკაფვაც ამ რიგის მოვლენაა…

გამოქვეყნებულია ჟურნალ ”ჩვენ მწელობაში”, 2008. 11.

 ***

ლიანა ელიავა ფილმზე “ფერმა მთაში” მუშაობის დროს. თუშეთის სოფელი შენაქო, 1975 წელი.

***

 ვინ ამრუდებს და რად ქართული სულიერების სარკეს?

                    “სამყარო და ჩემი სამშობლო არ ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს. ჩემი
საქართველო ხომ დიდი სამყაროს ნაწილია. მე თუ ჩემი სამშობლო
მიყვარს, განა შეიძლება არ მიყვარდეს მთელი სამყარო.”
ვაჟა-ფშაველა

2008 წელს ჟურნალ ”ჩვენს მწერლობაში” დავბეჭდე ჩემი სამშობლოსა და ხალხის ბედზე დამაფიქრებელი სტატია ”ფარაჯანირება”. იგი ნაკარნახევი იყო: ქართული ეროვნული ცნობიერების ამღვრევის, ქართული გენოფონდის შემცირებისა და საქართველოს ტერიტორიის, შაგრენის ტყავივით, დაპატარავების პრობლემებით. ცხადია, სტატია არ ამოიწურებოდა მთავარი თემით, იყო სხვა შემდინარე, თუ გამომდინარე თემებიც. ჩემმა ოპონენტებმა საქართველოსა, თუ რუსეთში იმის მიხედვით წაიკითხეს და გაიგეს იგი, ვისაც რა აწუხებდა. ამ სტატიამ, ტყუილის დეტექტორივით, გაამჟღავნა ყველანი.

შემთხვევით, ინტერნეტის რუსულენოვან ”გუგლში” ჩემი გვარ-სახელის საძიებელზე წავაწყდი სომხური წარმოშობის რუსულენოვანი ავტორის _ კარენ მიქაელიანის საპასუხო წერილს, სათაურით: ”მაესტრო ფარაჯანოვი _ ქართული სულიერების სარკეში” (გამოქვეყნებულია სომხურ-რუსულ ინტერნეტულ და ნაბეჭდ გაზეთებში). ავტორს ხელთ ჩავარდნია ჩემი წერილის რუსული თარგმანი. საიდან, არ უთითებს. მიმწოდებელიც და მთარგმნელიც უცნობია. საინტერესოა, რატომ არ დაბეჭდეს იგი, პასუხთან ერთად, ინტერნეტში მაინც, ან რატომ არ ჩანს არსად მთარგმნელის გვარი? მრჩება შთაბეჭდილება, ან თარგმანშია ჩემი ტექსტი გადასხვაფერებული, ან ჩემი ოპონენტია ცუდი მკითხველი, თორემ დაწერილის ასე დამახინჯება, გამიგია?! არაკეთილსინდისიერთა ხერხია, ოპონენტს დასწამოს ისეთი რამე, რომლის საპირისპირო უწერია, რომ თავგზა აუბნიოს მკითხველს. მაგალითები, რამდენიც გნებავთ: მე სრულიად არ ”მაცოფებს” (ავტორის გამოთქმაა) სომხური ძეგლი “ბჟნი” რომ ახსენდება ფარაჯანოვს თავის სცენარში, მაღალი სულიერების ნიმუშად. პირიქით, ვწერ, არ მიკვირს-მეთქი, გენეტიკურ სომეხს რომ თავისი ძეგლი აგონდება და არა _ ქართული, თორემ ჩვენც გვაქვს ძველი ძეგლები-მეთქი. არც ის წამომცდენია სადმე, რა საშინელებაა, რომ ფარაჯანოვი თავს ქართველად არ სთვლის. არავისთვის ეს საიდუმლო არ არის-მეთქი, მიწერია. თავისი სამშობლო-სომხეთისადმი სიყვარული მის სასარგებლოდ მეტყველებს-მეთქი. უფრო ადრე კარენ მიქაელიანი სულ სხვა მიზეზით დაწერილ სხვა სტატიაში გამოსთქვამდა აღშფოთებას, ფარაჯანოვს ქართველად მიიჩნევენო. მე არ ვთვლი ქართველად და მაინც უშვერი სიტყვებით მლანძღავს. არც ის დამიწერია, სადმე ფარაჯანოვი არც სიცოცხლეში და მითუმეტეს, არც სიკვდილის შემდეგ, არ იყო ყურადღების ღირსი-მეთქი. რა ჩემი საქმეა! მე ფარაჯანოვის წარმატებამ როგორ უნდა დამაკარგინოს მოსვენება, ან გამომიყვანოს მწყობრიდან, თანაც ”до одури… до миазмов», რასაც მაბრალებს ავტორი, არ ვიცი, არ გამომიცდია. ზოგიერთი ქართველის სიბეცეზე კი გავბრაზებულვარ, მაგრამ ეს სხვადასხვა გრძნობებია და ავტორი ტყუილა ურევს ერთმანეთში. ასევე, ღმერთმა დამიფაროს, არა თუ მომითხოვია, ვერც კი წარმომიდგენია, როგორ შეიძლება ვინმეს ექსტრადირება. ნუთუ ჩემი სიტყვები, ფარაჯანოვს დროზე რომ დახმარებოდა ვინმე სამშობლოში (თვითონ მას სომხეთი მიაჩნდა სამშობლოდ) დაბრუნებაში, ხომ ასცდებოდა ამდენი სტრესი-მეთქი ნიშნავს, თითქოს მისი ექსტრადირება მოვითხოვე? მიქაელიანი მე რომ მიკიჟინებს, თვითონ სომხებს, ნუთუ სინდისი არ აწუხებთ, სიცოცხლეში თავიანთი გენიოსის მიმართ ასეთი გულგრილობა რომ გამოიჩინეს?! მე ჩემს მსჯელობებს ფარაჯანოვის წიგნის ”აღსარება” მიხედვით ვაგებ, დასკვნებიც მასზე დაყრდნობით გამომაქვს. ამ წიგნის შემდგენელი და რედაქტორი გახლავთ კორა წერეთელი. მასთან დაკავშირებით ავტორი ჩემზე წერს, ფარაჯანოვის სცენარის ავტორს ფიროსმანზე ”костерит на чём свет стоит». აქაც ჰიპერბოლური სიცრუეა. მე მხოლოდ ფაქტი ავღნიშნე, ფარაჯანოვმა, მხატვრულებთან ერთად, დოკუმენტური ფილმის გადაღებაც მოახერხა, კორა წერეთლის სცენარით-მეთქი.

შემდეგ ამავე წიგნის წინასიტყვაობაში კორა წერეთლის, როგორც რედაქტორის მიერ, გამოთქმული თავდასხმებისგან დავიცავი საქართველოს პრეზიდენტი და ეროვნული გმირი _ ზვიად გამსახურდია, რომელსაც მან ირიბად ფაშისტობა დასწამა. ასევე გამოვექომაგე პირველ ქართველ კინორეჟისორს _ ვასილ ამაშუკელს, ვის პირველობასაც ქალბატონი კორა წლობით ვერ ეგუებოდა, ხოლო მის საქვეყნოდ ცნობილ დოკუმენტურ ფილმს აკაკი წერეთელზე ან საერთოდ არ თვლიდა ყურადღების ღირსად, ან აგდებით ნარკვევად მოიხსენიებდა, ამ დროს გულმხურვალედ აფუძნებდა ფარაჯანოვის ფენომენს საქართველოში. ვისაც სმენია კორა წერეთლის დაუსაბუთებელი ბატალიების შესახებ, ჩემი ფილმის ”სინემას” წინააღმდეგ, ხომ პირიქითაა ყველაფერი!

როგორ გეკადრებათ ასეთი და ამდენი სიცრუე?! ჩემს ცილისწამებას არ სჯობდა, თავში წაგეშინათ ხელები, სანამ სიკვდილის პირამდე არ მივიდა, რატომ არ ვუპატრონეთ ჩვენს გენიოსსო. მას ხომ ასე უყვარდა სომხეთი. მე მისი წიგნი მაძლევს ამის თქმის უფლებას. თქვენ კი მხოლოდ ჰაერის შერხევით მიმტკიცებთ, საქართველოც უყვარდაო თავისებურად. მეც ასე მეგონა, სანამ ამ წიგნს წავიკითხავდი. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ერთი თბილი სიტყვა ვერ ვიპოვე შიგ საქართველოზე, დამამცირებელი _ ”ქართველი მსახიობი ქალები (კეკელკები)” კი მაშინვე მეცა თვალში. ყველაფრიდან ჩანს, თქვენ ეს წიგნი არ წაგიკითხავთ, უბრალოდ, თქვენ ამხელა წიგნის წამკითხველი არა ხართ. ეს თქვენს ნაწერსაც ეტყობა. ამდენი უტაქტობა, უზრდელობა როგორ დაიტია ერთმა წერილმა, მიკვირს. დავიწყებ იქედან, რომ მამაკაცმა ზრდილობის გულისთვის მაინც არ უნდა აკადრო ქალს, რომელსაც ეკამათები, არაფრისმთქმელი  “ვინმე”, ”მადამ”, ან კნინობითი სიტყვა »авторесса» (პირველად მესმის!).

საკუთარ უპირატესობასა, თუ უტყუარობაში დარწმუნებულ ავტორს (საიდან ასეთი თავდაჯერებულობა, ძნელი მისახვედრი არ არის), სხვების მიმართ არ ელევა გამანადგურებელი ეპითეტები, იარლიყები (კრიტიკის ყველაზე უნიჭო ფორმა): ჩემი ნაწერი, მისი აზრით მეტი არაფერია, თუ არა _  «бред, чушь…», ილია მართლის იდეების მიმდევარი, ქართველი ღვთის მსახური _ მამა-ტარიელი გახლავთ «бесноватый», ყველა, ვისაც არ მოსწონს ფარაჯანოვის შემოქმედება _ «шушера». მე არავისზე ნაკლებად არ ვიცი რუსული, მაგრამ ეს სიტყვები ბაზარშიც კი არ მიხმარია, ქართულად ზუსტ შესატყვისსაც ვერ ვპოულობ. ეს რაა, მკითხველო, თქვენ ფარაჯანოვის წერილები უნდა ნახოთ ზემოთ ხსენებულ წიგნში, რა სიტყვებით მიმართავს პატიმარი მაესტრო შინაურებს, მაგალითად, დისშვილს. ყველა უხამსობა, რაც გსმენიათ აქამდე, ქება-დიდებად მოგეჩვენებათ.

ქართული ანდაზაა, ათასად გვარი დაფასდა, ათიათასად ზრდილობაო, სომხებსაც ექნებათ ალბათ მსგავსი გამოთქმა. ჩემი ოპონენტი, ეტყობა, სხვა მორალზეა აღზრდილი. რადგან თავისთვის დასაშვებად მიაჩნია უზრდელობა, თანაც ქალის მიმართ, ცხადია, არც ფარაჯანოვის წიგნში ეხამუშება პირადი წერილებიდან იმის გამოქვეყნება, კერძო მკითხველზე, თუ მნახველზე რომ იყო მხოლოდ გათვლილი. მაგალითად ერთ-ერთ ნახატზე თვითონ ფარაჯანოვი სთხოვდა მეუღლეს, შვილს არ აჩვენოო, წიგნში კი აიღეს და საჯაროდ გამოფინეს! აკადემიურ გამოცემაში (ხაზს ვუსვამ ამას) რად გამოაჭენეს ასე საჯაროდ თავისი გენიოსი, არ მესმის. ეს ხომ რაღაც ბულვარული რომანი არ არის, არც უბის წიგნაკია, რასაც გინდა, იმას რომ ჩაიწერ-ჩაიხატავ. დაცვას არა სჯობს, ამაზე მიეთითოს ქალბატონ კორას, რომ შემდგომ გამოცემებში მაინც გაუწიოს ფარაჯანოვის წიგნს პროფესიული სამსახური.

მგონი, ერთხელ უკვე გითხარით, რომ არ შეიძლება, რამე ჩემი საწინააღმდეგო გაფაჩუნდეს სადმე და იქ არ გადავეყარო ჩვენი კავშირის ხელმძღვანელის გვარ-სახელსაც-მეთქი. სომეხი ავტორისთვის ფარაჯანოვის მეგობრის, ბატონ ელდარ შენგელაიას აზრს ჩემს სტატიაზე უკანასკნელი ჭეშმარიტების მნიშვნელობა აქვს. გახარებული პოზიციათა თანხვედრით, იგი წერს:

_ “ყველაფერი, რაზეც წერს და ბჭობს მადამ ელიავა, _ შენგელაიას მოსწრებული თქმით, _ წმინდა წყლის ”პროვინციული ფაშიზმის” იდეოლოგიაა”.

რას იტყვი, მკითხველო, ხომ გეცნო ეროვნული სულისკვეთების ეს დახასიათება ჩვენი სამშობლოსთვის საბედისწერო, არც ისე შორეული წარსულიდან. სწორედ იგივე სულისკვეთება ენიშნა ჩემს სტატიაში რეჟისორ _ ელდარ შენგელაიას და ეგრევე  მიუსადაგა მას ავადსახსენებელი ფილოსოფიური მარგალიტი _ ”პროვინციული ფაშიზმი”.

რადგან ამ რანგის ქართველი კინოფუნქციონერი დაიგულა თანამოაზრედ, ნახეთ, ამის შემდეგ ვის გადასწვდა, შეზღუდული თვალსაწიერის მქონე, ავტორი (სიზუსტისთვის რუსულადვე მოგაწვდით მის ნათქვამს):

_  «Вполне в духе Ильи Чавчавадзе…»

მე ილია ჭავჭავაძის იდეებზე ვარ აღზრდილი და, ბუნებრივია, მივდევდე მის გზას. თავის ეროვნულ ნაჭუჭში ჩაკეტილ, ავტორს არც კი სმენია, რომ ამ დიდი ქართველი მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის შემოქმედებას სკოლებში ასწავლიან,  მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ იგი, ვითარცა ილია მართალი, წმინდანად შერაცხა. მისი პორტრეტი დროშად უძღოდა ეროვნულ მოძრაობას და ახლა, როგორც საქართველოს დამოუკიდებლობის სიმბოლო, ჩვენი ქვეყნის პრეზიდენტს უკიდია კაბინეტში, თავთან. მე კი ილია ჭავჭავაძის სულიერი მიმდევრობის პატივმა, ამ სტატიაში მიმობნეული, ყველა უზრდელობა და უტაქტობა გადამავიწყა.

კიდევ ერთ მომენტზე მინდა შევჩერდე. ავტორს ჭკუის სასწავლებელ მაგალითად მოჰყავს ესპანელი პიკასო, რომელიც საფრანგეთში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. ხომ შეიძლება ასევე ფრანგული სულიერების დამარღვევლად ჩაითვალოს ესპანელი პიკასოო. ამ მსჯელობაში, იდეისთვის მოსარგებად, ცნებებია აღრეული. მე არ მითქვამს ფარაჯანოვი ამღვრევს ქართულ ცნობიერებას-მეთქი, მე მრავლისმომცველი ცნების _ ”ფარაჯანირების” ქართულ ენაში და საერთოდ ჩვენს სულიერ წიაღში დამკვიდრების წინააღმდეგი ვარ. სომხებისგან განსხვავებით, ესპანელებს არ შეუქმნიათ პიკასოზე დაყრდნობით ახალი სიტყვა და არ შეუტანიათ იგი ფრანგულ ენაში. ავტორმა ვერ შეარჩია  მისი პოზიციის განმამტკიცებელი მაგალითი. მე ნამყოფი ვარ პიკასოს მუზეუმებში საფრანგეთში: პარიზსა და ანტიბში. ყველაფერი მნიშვნელოვანი, რაც მას შეუქმნია, თუ უგროვებია 70 წლის მანძილზე, დარჩა საფრანგეთში და არა მის ისტორიულ სამშობლო _ ესპანეთში. ფარაჯანოვმა კი პირიქით, მთელი თავისი ნაშრომ-ნაღვაწი სომხეთს უანდერძა და ექსპონატებით მდიდარი მუზეუმის სახით, შემოსავლის მეტად სარფიანი წყარო შემატა თავის ისტორიულ სამშობლოს. მე ამას სასაყვედუროდ  კი არ ვამბობ, არამედ ფარაჯანოვის მეგობრების გასაგონად, თბილისში რომ უნდათ მუზეუმის გახნა.

კარენ მიქაელიანი ემოციებს ვერ მალავს, ჰოი, როგორ უნდათ თურმე! ნივთების შეგროვებაც კი დაუწყიათ. ეს უკვე ნიადაგის შემზადებას ჰგავს. კარდაკარ მათხოვრობით რა მუზეუმი უნდა შეიქმნას! საქართველოს აქვს ამგვარი ფუფუნების საშუალება, ცარიელ ადგილას მუზეუმი გაუხსნას ფარაჯანოვს, როცა ბოლომდე ვერ აღუდგენია ქართული სულიერების ბურჯების _ კოსტანტინე და ზვიად გამსახურდიების სახლ-მუზეუმი, რომელიც ჩვენს თვალწინ გადაწვეს, გაანადგურეს ვანდალებმა?! აქ ახსნა-განმარტებები ზედმეტია. ფაქტები თავისთავად ღაღადებენ ისევე, როგორც ილიასთან _ ქვები (ი. ჭავჭავაძის ”ქვათა ღაღადი” მაქვს მხედველობაში).

რუსულენოვანი ”გუგლის” შემდეგ  მივმართე ჩემი გვარ-სახელის ქართულ საძიებელს. აქაც დამხვდა საპასუხო წერილი, სადაც უკვე სათაურშივე ფაშიზმად მოინათლა ჩემი სტატია. ”ფარაჯანირება, ანუ შემოქმედებითი ფაშიზმი”, ასე ჰქვია შოთა გაგარინის ამ წერილს (ჟურნალი ”ცხელი შოკოლადი” 11. 11 2009).

თითქოს წინასწარი შეთანხმებით, არც ერთ ავტორს არ აინტერესებს ვინ ვარ, რას წარმოვადგენ, რა გამიკეთებია. როგორ შეიძლება ადამიანს ასეთ მძიმე ბრალდებას უყენებდე და არ იცოდე მისი ვინაობა, განათლება, პროფესია. შოთა გაგარინი კი წერს ჩემზე, დავგუგლეო, მაგრამ სად აღმოაჩინა ჩემი კინომცოდნეობა, არ ვიცი. ცნობისათვის, მე გახლავართ ფილოლოგი და კინორეჟისორი. რამდენიმე, მათ შორის მსოფლიო აღიარების მქონე, მხატვრული ფილმისა და ასევე პროზაულ-პოეტური კრებულების ავტორი.

ორივე ოპონენტი მიმტკიცებს, რა გენიალური რეჟისორია ფარაჯანოვი, თითქოს მე სადმე საწინააღმდეგო დამეწეროს. მე საგანგებოდ აღვნიშნე, რომ ”მომწონს, თუ არ მომწონს, ჩემი მიზანი არ არის ფარაჯანოვის ხელოვნების შეფასება. არც მის პიროვნებას შევეხებოდი… ფარაჯანოვის ფენომენი რომ არ განზოგადებულიყო მრავლისმომცველ ”ფარაჯანირებამდე”, რომელიც თამაშ-თამაშ ამღვრევს ქართულ სულიერებას.” ესაა ფაშიზმი?!

რაც შეეხება ფარაჯანოვის ორიენტაციას, არც ამ საკითხზე მაქვს გართულება. მე მხოლოდ ასეთი მოსაზრება გამოვთქვი, ავარიდოთ მისი გავლენა ჩვენს ახალგაზრდობას ისევე, როგორც თვითონ ფარაჯანოვი ირიდებდა საკუთარ შვილს-მეთქი. ან ამას ჰქვია ფაშიზმი?! მე სრულებით არ მაღიზიანებს იაპონელი მწერლის _ ჰარუკი მურაკამის რომანის ”კაფკა პლიაჟზეს” გეი-გმირი, რადგან ის ბუნებამ შექმნა ასეთად, არ მოაქვს თავი ამით და აგრესიულად არ ახვევს თავის ნებას, თუ გემოვნებას მთელ საზოგადოებას.

ფაშისტი, უნიჭო და გაუნათლებელი თვითონ ის არის, ვინც ამ ეპითეტებისთვის ასე ხელაღებით იმეტებს სრულიად უცნობ ადამიანს. არა ახალგაზრდული უმეცრება და თავხედობა, არამედ ასაკი, გამოცდილება, განათლება მაძლევს რჩევის მიცემის უფლებას. მსოფლიო კლასიკოსების ნააზრევს როცა გაეცნობი, გაიგებ, რომ თუ შენს სამშობლოზე გული შეგტკივა, თურმე შესაძლებელია შორიდან, ზოგჯერ უკეთაც, შეაფასო მისი ავ-კარგი. მაგალითები, რამდენიც გნებავთ! ასე რომ სიშორე დასაყვედრებელი არ არის. ჩემს მეტს არავის უძნელებს ცხოვრებას.

 რუსულენოვან სომეხს თავისი გადასახედიდან, ბუნებრივია, აწყობს აფხაზეთში შექმნილი ვითარება.
_ ჯერ ჩუმადა ვართ, მაგრამ ჩვენც ვიტყვით, რა ჩაიდინეს ქართველებმა სომხურ სოფლებში, _ იქადნება ავტორი. მე ცხოვრების დიდი მონაკვეთი, დროგამოშვებით, აფხაზეთში მაქვს გატარებული და რაღაც არ მახსოვს იქ სომხური სოფლების არსებობა, შეიძლება ახლა გაჩნდა. იმ ქართველებმა, რომლებმაც სომხები დააწიოკეს, უარესი ამბები დაატრიალეს დანარჩენ საქართველოში: თბილისში, სამეგრელოში. საქართველომ დაგმო სამხედრო შენაერთ ”მხედრიონის” ”საქმენი საგმირონია”. რაღაც არ მსმენია ბაგრამიანის ბატალიონზე მსგავსი რეაქცია სომხებისაგან. ისევ ქართველებმა დააფიქსირეს მათი ნამოქმედარი წიგნში ”ბაგრამიანის სახელობის სომხური ბატალიონი და ქართველების ეთნიკური წმენდა აფხაზეთში” (ავტორები: ბ. არველაძე, თ. მიბჩუანი). ამ წიგნის არათუ გადაფურცვლა და წაკითხვა, ხსენებაც არ უნდათ სომხებს.

ამას ევედრებოდა სომხებს დიდი ილია, მის სიტყვებს იმეორებენ დევნილი ქართველებიც: ”შინ მტრად ნუ გვეკიდებით”. კარენ მიქაელიანს, ეტყობა, სხვანაირად ესმის  ილია ჭავჭავაძის ეს პირუთვნელი სიტყვები.

მე გამკვირვებია საქართველოს შვილს _ შოთა გაგარინს რად არ შესტკივა გული თავისი ძირძველი ტერიტორიის _ აფხაზეთის გასომხურებაზე, ფარაჯანოვის პერსონის მეტი რომ ვერაფერი აღმოაჩინა ჩემს სტატიაში.

ნუთუ ამ რუსულ-სომხური და ქართული სტატიების არსით  თანხვედრა შემთხვევითია? ეჭვი მეპარება. ორივე შეკვეთილს ჰგავს. რუსულ ენაზე, ოპერატიულად, მაგრამ არა ასე გადაბრუნებულად, ნეტა სხვა რამეებიც ითარგმნებოდეს ჩემი!

_ ”პროლეტარებო, ყველა ქვეყნისა შეერთდით!” _ მომაგონა ამ მრავალგზის ტირაჟირებულმა, პროვოკაციულმა განცხადებებმა, ვითომ ფაშიზმის წინააღმდეგ, სინამდვილეში გლობალისტური იდეების დასამკვდრებლად. ცხადია, პროლეტარების ნაცვლად აქ მსოფლიო მოქალაქეები იგულისხმებიან. თვითონაც მსოფლიო მოქალაქე, სომეხი ავტორი მაინც უსვამს ხაზს მსოფლიო მოქალაქე _ ფარაჯანოვის სომხობას.

ამ ბედნიერ შოთა გაგარინს თავის სამშობლოში, რა მსოფლიო მოქალაქეობა აუტყდა! რა უბედურებაა, მე ბედისწერით და არა ჩემი ნებით, ფინეთში ვცხოვრობ და ქართულ მოქალაქეობასთან ერთად, ცნობიერებასაც ვინარჩუნებ ქართულს. ჩემთვის გვარზე, წარმომავლობაზე, სექსუალურ მიდრეკილებებზე უფრო მთავარია, ქართულ მიწა-წყალზე მოღვაწე შემოქმედს ცნობიერება ჰქონდეს ქართული. როცა ჩემი სამშობლოს სიკეთით ჩემზე მეტად სარგებლობს, პატივს მაინც მიაგებდეს მას. მე ფარაჯანოვზე არაფერი მომიგონია, ყველა ციტატა მისი წიგნიდანაა. დარწმუნებული ვარ არც ამ მეორე ოპონენტს მოუცლია ფარაჯანოვის წიგნის წასაკითხად. ყველაფერზე წერს, მთავარის გარდა. თან იცის, თუ არა, უამრავ სხვადასხვა დარგში: ლიტერატურა, მუსიკა, მხატვრობა, რელიგია, პოლიტიკა… შეუცდომელ მეტრად გვევლინება. თუნდაც ამ კერძო შემთხვევაში, რა ესაქმება კინოში, სადაც ყურმოკვრითაც არ სმენია, ვინ ვინ არის?! პირველად ვაწყდები პროფესიული განათლების ასეთ სრულ უგულვებელყოფას.

 სადაური ფაშიზმი, რისი ქსენო თუ ჰომოფობია?! სიტყვების რამხელა კორიანტელს აყენებს ტყუილ-უბრალოდ. კიდევ ვიმეორებ, საქმე უბრალო არითმეტიკაში იყო. საქართველოს კინოსტუდიას ყოველწლიურად 8 ფილმის გადაღება შეეძლო. ამ ერთეულებიდან სომეხი ბოსი რუსეთიდან, სახელად არმენი, ორს ფარაჯანოვს უმტკიცებდა ზედიზედ, ორს, ჩვენი სტუდიისთვის თავსმოხვეული, რუსული ორსერიანი სცენარით _ ყოფილი კინოფუნქციონერის შვილს. მე კი მიჯანჯლებდა საქმეს და დროს მაკარგინებდა. ჩემი სცენარი მტკიცდებოდა მხოლოდ საკონფლიქტო კომისიის ჩარევის შემდეგ. მოქმედ ქართველ კინოფუნქციონერებს რა ენაღვლებოდათ! მათთვის არ არსებობდა რიგი, მუდმივად დაბევებული ჰქონდათ ადგილი. რა უნდა მექნა მე, პირველივე ფილმით ვენეციის, სალონიკის, მელბურნისა და სხვ ფესტივალებზე წარმატებულ ქართველ კინორეჟისორს, სანამდე მეცადა, როდის მომიწევდა რიგი? სად წავსულიყავი? სად მეძებნა არსობის, თუ არსებობის პური? თვითონ, ცხადია, არ წავიდოდი, მაგრამ, რომ წავსულიყავი, მიმიღებდა მონოეთნიკური სომხეთი და გადამაღებინებდა არასომხურ ფილმს?! ამასობაში მომისწრო ქვეყნის დაქცევამ და დავრჩი ”სიზმრად ნანახი ფილმების” ამარა (ასე ჰქვია ჩემი  გადაუღებელი სცენარების კრებულს). ფარაჯანოვის გენიოსობა ხომ მხოლოდ მისმა მეოთხე ფილმმა _ “დავიწყებულ წინაპართა აჩრდილებმა” დაადასტურა! წინა ოთხის სახელწოდება იცის ვინმემ?!

ჩემი ოპონენტებისგან განსხვავებით, მე პირიქით, დავინტერესდი მათი ვინაობით. ჯერ შევათვალიერე რუსულ ”გუგლში” ჩემი რუსულენოვანი მოპასუხის საძიებელი. რამდენიმე კარენ მიქაელიანში ბოლოსდაბოლოს გამოვითვალე, რომელი იქნებოდა ჩემი ოპონენტი: ცხადია, არა გარდაცვლილი მწერალი, ალბათ არა ფეხბურთელიც, გამოდის პუბლიცისტი, რუსულენოვანი სომხური გაზეთის «Новое время»-ს (სადაც დაიბეჭდა მისი სტატია) რედაქტორის მოადგილე _ კარენ მიქაელიანი. გადავავლე თვალი მის სხვა წერილებსაც. ზერელე ცოდნა, პუბლიცისტური პათოსი, მდარე გემოვნება და ყველაფერი ეს გახვეული უხეშ, არალიტერატურულ სიტყვიერ სამოსში, აი მთელი მისი შემოქმედებითი არსენალი. ნათქვამიდან გამომდინარე, იგი სიღრმისეულად ვერასოდეს სწვდება იმ თემას, რომელსაც აშუქებს. გაკვრით გვადებს ვალს ქართველებს, რომლებიც თურმე არ უფასებენ სომხებს საქართველოში შეტანილ ღვაწლს. (მსგავსი გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად, ამჟამად საქართველოს მთავრობა აფრთხილებს ყველას, ნუ იღვწით ჩვენგან მიტაცებულ მიწა-წყალზე, მაინც ჩამოგერთმევათო). სხვა წერილში ასევე ემართლება რაღაცას აზერბაიჯანელებს. კიდევ უფრო იქით, მიწასთან ასწორებს თურქებს:
«Турки _ проклятие цивилизованного человечества! Если и можно кого-то назвать «исчадием ада», то это _  турки!».

 რას ემსახურება ეს აუწონ-დაუწონავი, ავყიაობა? შეიძლება თვითონ ჩაითვალო ცივილიზებულად, როცა ასე დაახასიათებ, თუნდაც დაუძინებელ მტერს?! მტერი ვის არ ჰყოლია, მაგრამ არ მაგონდება ვინმეს მსგავსი რამ ეთქვას მოწინააღმდეგეზე. მე მის ქრისტიანობაშიც უკვე ეჭვი მეპარება. ნობელის პრემიის ლაურეატმა თურქმა მწერალმა _ ორჰან ფამუქმა, სომხების მხარდაჭერისთვის, თანამოძმენი გადაიკიდა. ასეთ პასუხს იმსახურებდა მისი პატიოსნება და გაბედულება?!

ქართველ მეცნიერთა ჯგუფთან ერთად, ახლახანს ვიყავი ტაო-კლარჯეთში (თურქეთის მიერ დაპყრობილი საქართველოს ნაწილი). ვინ მოსთვლის, რამდენი ქართველი ჩაიხოცა ამ მიწა-წყლის დასაცავად, მაგრამ ახლა ამაზე არაა საუბარი. ყველანი აღგვაშფოთა იქ  მეათე საუკუნის დიდებული ქართული ტაძრის _ ოშკის მდგომარეობამ, რომელსაც, თუ დავუჯერებთ წარწერას, იუნესკო იცავს და ამ დროს ზემოთა მეზობლის ღიად მომდინარე ნარეცხი წყალი მუდმივად უზიანებს საძირკველს. კარენ მიქაელიანის მსგავსად, მთელი ერის გასალანძღად, მაინც არ მომიბრუნდება ენა.

შემდეგ, ბუნებრივია, ქართულ ”გუგლში” მივაშურე შოთა გაგარინის ქართულ საძიებელსაც, ყურადღება მიიქცია შეუთავსებლობამ, სად შოთა, სად გაგარინი?! თურმე ფსევდონიმია. კითხვა გამიჩნდა, რატომ დაირქვა საქართველოში მცხოვრებმა ადამიანმა რუსული ფსევდონიმი? მახსოვს, რუსებმა ქართველები რომ გამოყარეს, მაშინ ბევრმა რუსმა ახალგაზრდამ, პროტესტის ნიშნად, ოფიციალურად თავის გვარს ძე და შვილი დაბოლოებები დაურთო. როგორც წავიკითხე, ჩემი ოპონენტის გვარი გაპოეტებამდე დიღმელაშვილი ყოფილა. ამან კი კოსმონავტის სიყვარულით აირჩია გაგარინი, ქართველების ჯინაზე, რუსების საამებლად, თუ უბრალოდ გაგარინის მოედნისთვის სახელის გადარქმევა გააპროტესტა, ვერ გავიგე და შევეშვი.

კარგახანს არ ვთვლიდი პასუხის ღირსად იმ სუბიექტურ, ზედაპირულ ცილისწამებებს, რომელსაც ანთხევდა, კინოსამყაროს შემთხვევით, დარწმუნებული ვარ, სხვების ქსივით გადაყრილი, ეს ორი ავტორი ჩემს საპასუხოდ. სომხურ-რუსულ სტატიაში ჩანს, საიდანაც მოდის ”ქსივი”. ეტყობა, იგივე მოქმედებდა გაგარინთანაც. ქართველი მოკარნახენი რომ არ ჰყოლოდა კინოსამყაროდან, აბა, საიდან უნდა სცოდნოდა, კინოდან შორს მყოფ ადამიანს, ასე წვრილად ყველაფერი (ორგანიზატორის გვარ-სახელის ჩათვლით), რაც ხდებოდა ფარაჯანოვის იუბილეზე სანკტ-პეტერბურგში?!

ბატონმა ელდარ შენგელაიამ თვითონაც გამაფრთხილა, ელექტრონული ფოსტით კითხვა-პასუხისას, ფარაჯანოვს თავი დაანებეთ, ”მისდამი უპატივცემულო (რაში გამოიხატება? ლ. ე.) დამოკიდებულება თქვენდა საზიანო იქნება”, მე ვუპასუხე, თუ მისი თაყვანისმცემლები ყელში ამომიყვანენ ფარაჯანოვის ფენომენს, ვერ დავანებებ-მეთქი.

მართლაც თანდათან სომხური ”ჰაიასტან-არმენიან ფორუმიდან” ჩემი გვარ-სახელის რუსულ-ქართულ საძიებლებზე წამოვიდა ”ფარაჯანირების” ახალი ნაკადი. ისინი გაივსო მოვარაყებულჩარჩოიანი სურათების, სარკეების, მოჩუქურთმებული ავეჯისა და კიდევ რაღაც ძველი ნივთების ფონზე, ფარაჯანოვის ფოტოებით, ხან წელამდე შიშველ, ლამაზ ყმაწვილთან, ხანაც მარტო, სამსართულიან თავსაბურავში. ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, თითქოს ანტიკვარულ მაღაზიაშია ფოტოები გადაღებული. მხატვრულ ფოტოებს მოსდევს ფარაჯანოვის სამუშაო მომენტები სხვადასხვა ფილმზე. უმეტესობის ავტორი, სიტყვა _ ”ფარაჯანირებასთან” ერთად, იური მეჩითოვია. ამ დროს ჩემი გვარ-სახელის საძიებლებზე არ არსებობს თვითონ ჩემი ფოტოსურათიც კი, მსახიობ _ ლია ელიავას ფოტოთი ვარ წარმოდგენილი. მივხვდი, რომ ამ შემოტევაზე გაჩუმებას უკვე შიშად ჩამითვლიდნენ. სომხურ ნიაღვარს ვერ წაველეკინები.

ბოლო წვეთი ჩემი მოთმინების ფიალაში იყო უმეცრებისა და თავხედობის ის აპოთეოზი, შოთა გაგარინის სტატიას რომ მოსდევდა სხვათა შეუმოწმებელ გამოხმაურებებზე (სტილისტურად უმეტესობა მისივე დაწერილს ჰგავს), ავტორის ერთ-ერთ პასუხად (2009.26.11.). გვიან აღმოვაჩინე, სადაც ყოფილა თურმე ძაღლის თავი დამარხული:

_ ”საჯარო სივრცეში ქსენოფობიის ბოროტების აქსიომად დამკვიდრება ხელს შეუწყობს იმ ნაღმის გაუგულვებელყოფას, რომელიც ხან ზვიად გამსახურდიად ფეთქდება და ხან გუბაზ სანიკიძედ, რომელთაც დემოკრატიის უპირატესობად შენგენის ვიზა და ცენტრალური გათბობა მიაჩნიათ. მრავალფეროვნება და ადამიანის უფლებები კი მის თანამდევ სიმახინჯედ”.

ამ ავტორმა სტატიაშივე გამკრა, გამსახურდიას გუნდრუკს უკმევო. წავუყრუე. მე ხომ ვიცი, რომ არასოდეს არავისთვის მიკმევია გუნდრუკი, მაგრამ არც უმადურობა მახასიათებს. ყველას ვაფასებ საქართველოს წინაშე დამსახურების მიხედვით. ამასთანავე ვცდილობ, მუდმივ სულიერ თანხმობაში ვიყო ჩემს ხალხთან. ამ ადამიანის გასანათლებლად, ეტყობა, მომიწევს მოკლე ლექციის წაკითხვა, რადგან არ იცის ელემენტარული ამბები: ზვიად გამსახურდია, მწერალ-აკადემიკოს _ კონსტანტინე გამსახურდიას ვაჟი, კოლხურ კოშკში ცხოვრობდა, მზეჭაბუკივით. რა ცენტრალური გათბობა, რისი შენგენის ვიზა? ჩიტის რძე არ დაკლებია. მან კი სწორედ ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლას (დააარსა ჰელსინკის კავშირი) და სამშობლოს თავისუფლებას ანაცვალა პირადი კეთილდღეობა. საქართველოში მცხოვრებმა, ყველა ხალხმა, ხმების უმრავლესობით აირჩია გამსახურდია თავის პრეზიდენტად. მისი ხელმძღვანელობით მოიპოვა საქართველომ ეროვნული დამოუკიდებლობა. რის შემდეგაც რუსეთმა დააფინანსა და გაათამაშა, ქართველ კრიმინალებთან ერთად (ცნობილია, ვინ რამდენი წილი შეიტანა ამ საქმეში), ეროვნული მთავრობის დამხობის ფარსი. ზვიად გამსახურდია სულიერად რომ ვერ გატეხეს, ამიტომ გაუსწორდნენ ასე სასტიკად.

ხალხს ერთი წუთითაც არ განელებია საქართველოსთვის თავდადებული ეროვნული გმირის სიყვარული. მთაწმინდაზე მისი ასვენებით გვირგვინი დაედგა ამ სიყვარულს. რაც არ უნდა შორს ვიყო, მე ამ ხალხის განუყოფელი ნაწილი ვარ და არავის შევარჩენ, ეროვნულობის გამო, შეადარონ იგი ნაღმს, რომელსაც გაუვნებელყოფა სჭირდება. (გუბაზ სანიკიძე ცოცხალია და თვითონ მიხედავს თავს).

შოთა გაგარინს ეტყობა, რეალობის გრძნობაც ღალატობს. ჯერ ერთი, მხოლოდ მას თუ მოუვიდოდა აზრად _ ზვიად გამსახურდიასა და გუბაზ სანიკიძის ერთ სიბრტყეზე დაყენება, მეორე, სასაცილოა, სატირალი რომ არ იყოს, რაღა მაინცდამაინც დევკაც _ გუბაზ სანიკიძეს მიადგა ეს გამწივარი ახალგაზრდა, ხელწამოსაკრავი თავისი წონითი კატეგორიისა სხვა ვერავინ ნახა ქართულ პოლიტიკურ სპექტრში?! და ბოლოს, კინოშიც ვერ იპოვა თავისი ტოლ-სწორი, მე რომ მეყინჩება და მექილიკება?!

გუნდრუკს თვითონ უკმევს ფარაჯანოვს. მე ვერ წავახალისებ ფარაჯანოვის გავლენას და ვერ ვიტყვი მასავით, თქვენს პირს შაქარი! საქართველოში გადაღებულ ფილმებში, როგორც თვით სომხები აღნიშნავენ, ფარაჯანოვი სპარსული კულტურის გავლენას განიცდის.  გავლენის გავლენა სჭირდება ჩვენს თვითმყოფად კულტურას?! უნდა ჩვენს მიმქრალ, ფრესკულ ფერებს ჭყეტელა ზიმზიმი, ჩვენს თანაზომიერ კომპოზიციებს ზიზილ-პიპილოებით გადატვირთვა, ქრისტიანულ სულს უზნეობით დამძიმება?!

კარენ მიქაელიანი იქით იყოს, მე ჩემი მიწის შვილის _ შოთა გაგარინის საქციელი მაღელვებს, რომელიც სიტყვით ერთს ამბობს, საქმით საპირისპიროს აკეთებს. სხვებს მაღალფარდოვნად უქადაგებს, პატივი სცენ განსხვავებულ აზრს და ამ დროს, თვითონ იქცევა საბჭოთა ადამიანივით, რომელიც პასტერნაკზე წერდა პრესაში, არ წამიკითხავს, მაგრამ დასაგმობიაო. აბა, როგორ უნდა აიხსნას, რომ ჩემი წიგნის ”სიყვარულის მისტერიების” ქება ვერ აუტანია, მაშინ როცა არათუ წაუკითხავს, თვალითაც არ უნახავს იგი. აქვს ამ წიგნს რამე კავშირი ”ფარაჯანირებასთან”? არა. მაშინ ფარაჯანოვის დასაცავ წერილში რას მოსდგა და ლანძღავს ყველას, ვინც კეთილი სიტყვა შეაწია ამ წიგნს. (ეს შემთხვევა რომ არა, ალბათ ვერც გავიგებდი, ამდენ გაზეთში რომ ჰქონია მას გამოხმაურება!). პეტუხსა და კუკუშკაზე გაზრდილ კაცს, საერთოდ ხმა ამოეღება ვინმეზე იმათგან, ვისაც ჩემი ქებისთვის აუგად იხსენიებს. ისინი, მასავით, ახლა კი არ ვარჯიშობენ და იტეხენ ენას. ყველას თავისი შემოქმედების შარავანდედი მოსავს. არც ერთ მათგანს ჩემი ვექილობა არ სჭირდება, ისევე, როგორც ჟურნალ ”ჩვენ მწერლობას”, რომელიც ქართული აზრის ოაზისია მედია-სივრცეში. საქმემან შენმან გამოგაჩინოსო, ნათქვამია.

ორმაგ სტანდარტებში მე მიჭერს ვითომ და ამ დროს, ბატონ რეზო ჩხეიძეს  ლანძღავს რუსებთან ურთიერთობისთვის. რა განსხვავებაა რუსი რეჟისორების გვერდით იდგები, თუ რუსი პოეტების?! მე, მაგალითად, ასეთ დროს თვითონ მოვიქცევი ისე, როგორც ვითარება და ჩემი სინდისი მიკარნახებს. რუსებისგან შერჩეული პროგრამით იმ 11 ქართულ ფილმში, რომლითაც საქართველო მოსკოვის ფესტივალზე წარსდგა, ჩემი ”სინემაც” ერია, მაგრამ მე წასვლაზე უარი განვაცხადე. ასე, რომ სრულიად უსაგნოა, დიდი ილიას სიტყვებით, რომ ვთქვათ, უბრალოდ ენის ფხანაა, ჩემი მისამართით, ”რუსული ფუშფუშა ლენტებით” რაიმეს შეფუთვაზე ლაპარაკი.

შენი ერის შვილობა ზოგჯერ მსხვერპლსაც მოითხოვს შენგან. განსაკუთრებული გულისხმიერება გმართებს, როცა პატარა ერის შვილი ხარ, ან ბედისწერით ეკუთვნი მას. ამ ახალგაზრდა კაცს საძრახისად მიაჩნია ეროვნულობა, მშობლიური ენის, ქრისტიანობის, ტრადიციების ერთგულება (ამიტომ არ თვლის ცოდვად მამათმავლობას), ღადაობს ქართული გენოფონდის პრობლემებზე. ამ დროს ისე შედის აზარტში, რომ ცილსაც მწამებს, თითქოს მე დამეწეროს, ასეთ ვითარებაში, რა დროს ხელოვნებაა-მეთქი. ალოგიზმები თავისკენ მოიძიოს. მე ლოგიკა, როგორც საგანი, ორ უმაღლეს სასწავლებელში მისწავლია. ვერც უცხო სიტყვებით შემაყრი თვალში ნაცარს. დასანანია, ქართულ ენაზე წერის პრეტენზია აქვს და ვერ ხვდება, რომ ქართული დიალექტების საგანძურიდან უნდა კრეფდეს სიტყვებს და არა უცხო სიტყვათა ლექსიკონიდან, ან რუსული, ქუჩური ჟარგონიდან. გურამ რჩეულიშვილივით, ქართული მთა არ ასაზრდოებს მის სულსა და გულს. ამიტომ წერს ასეთი გამოშიგნული ფრაზებით. არც ერთი ხალხში გაგონილი სიტყვა, არც ერთი ქართული ციტატა! რადგან უცხოურს უფრო ენდობა და უჯერებს, მეც ინგლისელი ფილოსოფოსის _ ჯონ სტიუარტ მილის განმარტებას მივაწვდი ერის შესახებ. რადგან ნაღდია, იგი ასევე ემთხვევა ამ ცნების ჩვენეულ გაგებასაც:

 ”ერი შეიძლება ეწოდოს კაცობრიობის ნაწილს, თუ მასში არსებობს ურთიერთსიმპატია, რომლებსაც ის სხვების მიმართ ვერ გრძნობს. ეროვნულობის ეს გრძნობა შეიძლება ერთიანი წარმომავლობით იყოს გამოწვეული. ენის და რწმენის ერთიანობა აძლიერებს ამ გრძნობას. გეოგრაფიული საზღვრები ერთ-ერთი მიზეზთაგანია. მაგრამ უმნიშვნელოვანესი წყარო ამ ურთიერთ თანაგრძნობისა ერთიანი პოლიტიკური წანამძღვრების, ეროვნული ისტორიისა და შესაბამისად, ერთიანი მეხსიერების არსებობაა, სიამაყისა, თუ სირცხვილის, სიხარულისა, თუ მწუხარების ერთიანი განცდა, რომელიც წარსულის ერთსა და იმავე მოვლენებს უკავშირდება”.

დარწმუნებული ვარ, ჩვენ რომ საერთო გვქონოდა წიწამური და ხიბულა, იგი მე ფაშისტობას არ დამწამებდა. თუ მე იგი ვერაფერში ვერ დავარწმუნე, დარჩეს, ბატონო, თავის აზრზე. ოღონდ მტრად ნუ მომეკიდება. ვინც მე, ან ჩემს შემოქმედებას იცნობს, დამიმოწმებს, რომ არ გამოვადგები სამტროდ. არც ასაკი, არც ბუნება არ მიწყობს სამაგისოდ ხელს.

მას ტყუილა ჰგონია, თითქოს ყველა ევროპულ ქვეყანაში ეროვნულობა ამღვრეულია. ენის სიწმინდეს არ იცავენ. სხვებზე თავს ვერ დავდებ, მაგრამ ეს არავითარ შემთხვევაში არ ითქმის სკანდინავიის ქვეყნებზე.

ქართულ ენას არ სჭირდება სიტყვა ”ფარაჯანირება”-მეთქი, ამაზე ვიკლავ თავს და ამ დროს იგი მე მთავაზობს ფინურში შევიტანო მის მიერ შეთხზული, უხამსი ნეოლოგიზმი. აქ უკვე კომენტარი ზედმეტია.

უფალს მადლობას ვწირავ, რომ არა რომელიმე უეროვნებო ქვეყანაში, არამედ სწორედ ფინეთში მომიწია ცხოვრებამ, სადაც ხალხი ამაყია თავისი ეროვნებით, სამშობლოთი. უყვარს და უფრთხილდება მათ. ფინურში, შენი ხუშტურით, ვერ შეიტან ვერც ერთ ახალ სიტყვას, რადგან ფინელები, თითქმის ყველა მსოფლიო ენებში შესულ, საერთაშორისო სიტყვებსაც კი, როგორიცაა ტელეფონი, კომპიუტერი, თავის ენაზე არქმევენ სახელს. არც მტერ-მოყვარის ამოცნობა ეშლებათ. მეოცე საუკუნის ფინელი კლასიკოსი _  ვიაინო ლინნა, თავისი გმირის პირით, აცხადებდა, რომ ფინეთს სამი მტერი ჰყავს: რუსეთი, ადრეული ყინვები და შვედური ენა (მეორე სახელმწიფო ენაა ფინეთში).

კიდევ ერთ, არა გლობალისტურ მაგალითს მოგიყვანთ აქაური სინამდვილიდან. თვითონ შევესწარი ერთი ფინელი ინტელიგენტის ოჯახში. სუფრაზე მასპინძელს ჰკითხეს:
_ რას იტყვით უცხოელებზე? მან სასმისი ასწია და წარმოსთქვა სადღეგრძელო:
_ გაუმარჯოს ყველა უცხოელს… თავის სამშობლოში!
მე სრულებით არ მწყენია. გულშიაც არ გამივლია ფინელი მასპინძლის ფაშისტობა. პირიქით, მადლობა მოვახსენე. ასე რომ:
_ შენდობა ნუ მოაკლდება ფარაჯანოვს იქ, სადაც თვითონ უნდოდა ყოფნა და სადაც განისვენებს ამჟამად, ანუ თავის ნამდვილ სულიერ სამშობლო _ სომხეთში!

დრო ამტკიცებს ხელოვანის უკვდავების საზღვრებს და არა კერძო პირები. ავანსად თბილისში ძეგლიც საკმარისია.

P.S.  საქართველოში არ არსებობს სიძულვილის არავითარი ისტერია არც ერთი აქ მცხოვრები ერისადმი. მათ შორის სომხებისადმიც, რომელსაც გვწამებენ ჩვენი მიწის მიტაცებაზე მეოცნებენი. გამომდინარე აქედან, ფარაჯანოვის სახელი ვერ გახდება არარსებულის ნაწილი. ჩვენ მხოლოდ ჩვენს ქართველობას ვიცავთ, რაც სრულებით არ ნიშნავს სხვების ეროვნული მეობისადმი მტრობას. არ მეგულება ქართველი, რომელიც მთელი სომეხი ერისადმი იკადრებს ისეთ შეურაცხმყოფელ გამოთქმას, როგორსაც აფრქვევს ამ ეროვნების  წარმომადგენელი სომხურ ფორუმში, ქართველი ხალხის მიმართ:

«Грузины в большинстве своём глуповатый народ. Это могу утверждать со всей ответственностью.»  _ ამტკიცებს მარინა კაზარიანი ( ინტერნეტში ამ გვარ-სახელისანი ბევრნი არიან: მათემატიკოსი, პოლიტოლოგი, სპორტსმენი… ვინც არ არის ამ სიტყვების ავტორი, მათ წინაშე, ბოდიშს მოვითხოვ) და მთელი მათი კოლექტივიდან არავის უჩნდება მისი დაბლოკვის სურვილი. ინტერნეტის ლაბირინთებში ჩემზე უკეთ ორიენტირებულმა, შოთა გაგარინმა ჯანსუღ ჩარკვიანის ლექსი რომ ამოიჩემა, რატომ ვერ ამჩნევს სომხურ საიტებში გამეფებულ, დაუფარავ ანტიქართულ ისტერიას, რომელიც გაღმა შეედავე, გამოღმა შეგრჩებას პრინციპზეა აგებული. მარსიანელი გასცემს მათ პასუხს, ისევ საქართველოს შვილმა თუ არ ამოიღო ხმა?!

 ენერგია არ იკარგება ბუნებაში. ადრესატების მიერ ასხლეტილი, მსგავსი ფრაზები, თუ ვერაგული ქმედებანი უკანვე ბრუნდება, ბუმერანგივით. ეს რომ არ მოხდეს, სხვას უნდა მოექცე ისე, როგორც შენ გინდა, რომ მოგექცნენ.

 ლიანა ელიავა

2010 წელი, ჰელსინკი

**

გთავაზობთ შოთა გაგარინ-დიღმელაშვილის სტატიას შენოკლებით

 

”ფარაჯანირება, ანუ შემოქმედებითი ფაშიზმი”

…
ჰოდა მშვენიერია, რომ თუნდაც რუსეთში კეთდება, თბილისში ალენ გინსბერგის მასპინძელი სერგოს ხელოვნების რეტროსპექტივა. საქართველოში კი მას, სულ სხვა კონტექსტში იხსენებენ… ამასწინათ ქართულ ინტერნეტსივრცეში ხეტიალისას, გადავაწყდი ვინმე ლიანა ელიავას ერთ სტატიას მრავლისმეტყველი სათაურით „ფარაჯანირება“. წერილის სულისკვეთება პირველი აბზაციდანვე ნათელი ხდება, როცა ქალბატონი ლიანა, რომლის ვინაობამაც იმდენად დამაინტერესა, რომ არ დავზარდი და დავგუგლე, ტროელი კასანდრას ინტონაციით შემოგვღაღადებს და მიგვითითებს იმ უდიდეს ბოროტებაზე, რომელიც „ამღვრევს ქართულ სულიერებას“. ქალბატონი ლიანა, ამასთანავე „მომავალ ოპონენტებსაც“ ამშვიდებს „არც მსოფლმხედველობითა და არც ბიოგრაფიით არ გახლავართ კარჩაკეტილი, აგრესიული ქართველი შოვინისტი”-ო, მომავალ აბზაცში, კი ფარაჯანოვის იმ „ცოდვაზე“ გვესაუბრება, რომელიც მხოლოდ „კარჩაკეტილი, ქართველი შოვინისტისთვისაა“ – ცოდვა. მის სომხურ წარმომავლობაზე. ჰო, და კიდევ სხვა „ცოდვებზეც“, რომლებიც „მიჩუმათდა ამ კაცის გარშემო. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ქრისტიანული თვალსაზრისითაც არ იყო გამართლებული, უმთავრესად განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის გამო (სხვაბრალდებებით სასჯელს აფორმებდნენ) ორჯერ ნასამართლევი და ციხიდან ახალგამოსული ადამიანის დამკვიდრება ქართულ კინოსამყაროში.” აი ასე, საბჭოთა წარსულის სისუფთავით და სექსუალური პრეფერენციების კრიტერიუმით ვზომავთ „ქართული შემოქმედებისა და სულიერების“ მეტრები ხელოვნების ნიმუშების მხატვრულ ღირებულებებს. მაგრამ აბა რა დროს ხელოვნებაა „ქვეყანაში, სადაც _ დემოგრაფიული მონაცემებით _ ერთ კაცზე თორმეტი ქალი მოდის, ის ერთიც თუ არ აღმოჩნდა მოწოდების სიმაღლეზე, რამდენად არგია ეს გადაშენების პირას მყოფ (სიკვდილიანობა ჭარბობს შობადობას) მცირერიცხოვან ერს?! გასამართლებელ საბუთად არ გამოდგება უკვდავთა სახელები ლიტერატურიდან, მუსიკიდან, სახვითი ხელოვნებიდან, კინოდან.“

გაუგებარია, ფინეთში გათხოვილი ქალბატონი ლიანა „ფარაჯანირების“ პრობლემის წამოწევით რას შეგვაგონებს, რას ჩივის და რას განიცდის… „სერჟიკას“ გავლენას ქართულ კინოხელოვნებაზე (თქვენს პირს შაქარი), თუ მისი და ზოგადად ქართული დემოგრაფიული ინსტრუმენტების ერთგვარ „მოცდენას“.

ამის შემდეგ არა ნაკლებ ბუნდოვან კავშირზე მიგვითითებს „ფარაჯანირებულ“ ქართულ კინოსამყაროს და „ჩიპსების თაობას“ შორის (აი აქ უბრალოდ არ შეიძლება არ დაეჭვდე კინომცოდნე ქალბატონი ლიანას პროფესიულ კომპეტენციაში) და გოდერძი ჩოხელის ტრაგიკულ ბიოგრაფიას ამ რაღაც მითიური „ფარაჯანიანთა სექტის“ მიზნად განიხილავს, ზუსტად ისევე, როგორც ორიოდ წლის წინ, გურამ შარაძის მკვლელობას აბრალებდნენ, ყველაზე გაყიდვადი გაზეთის ფურცლებიდან, ჩემს მეგობარ პოეტ, პაატა შამუგიას -ნუმეროლოგები, მკითხავები და მჩხიბავები. ეგ ისეთ სულწარწყმედილ პოემებს წერს, აბა სხვას ვის მოუბრუნდებოდა ხელი შარაძისთვის ესროლაო.

ამ სტატიის მთავარი გმირი არ არის ქალბატონი ლიანა, ამიტომაც არ მოგაწყენთ მისი, რბილად რომ ვთქვათ, წინააღმდეგობრივი წერილის, შიდა, ფსიქოლოგიური პლასტების კვლევით. თავადაც მიხვდებოდით, რომ ყველაფერი ამ გაუგებარი ტერმინის – „ფარაჯანირების, როგორც გლობალიზაციის ერთ-ერთი ადგილობრივი ნაირსახეობის“ უთავბოლო ტრიალით და გამსახურდიასთვის გუნდრუკის კმევით სრულდება. ამჯერად, ნურც იმ მოყინჭებულ ტენდენციას ჩავუღრმავდებით, რომ რატომღაც, ყველა ემიგრანტმა, აქ მცხოვრებებზე გაცილებით უკეთ იცის რა ხდება საქართველოში, რომელი დემონი შთანთქავს, რა ფორმულით „გაბრწყინდება“. რომ დემოკრატიულ სამოთხეებში მოკალათებულებს, ცალ ხელში ქართული დემოკრატიის დროშა უჭირავთ, მეორე ხელში კი ის ავტომატი, რომელსაც იმას უმიზნებენ, რასაც მათ შემხიზვნელ ქვეყანაში – დემოკრატიას, პლურალიზმს, ინდივიდის და თვითექსპრესიის უფლებებს უწოდებენ.

ნუ დავუშვათ, არც ისაა პრობლემა, (თუ ქალბატონი ლიანასავით, ხელოვნებაზე საუბრისას, არტისტის პიროვნულ თვისებებზე ავლაპარაკდებით), რომ ყველანაირი რაციონალური თვალსაზრისით, თბილისელი სერჟიკა ფარაჯანოვი გაცილებით უფრო „ქართველია“, ვიდრე იგივე ქალბატონი ლიანას სასიქადულო რევაზ ჩხეიძე, რომელმაც ახლახან, ფესტივალზე, მოსკოვში, სამადლობელო სიტყვა დაიწყო ფრაზით „ჩემი სამშობლო, ამ შემთხვევაში – საქართველო“ და მერე ქართულ-რუსულ კეთილმეზობლობაზე, საუკუნოვან ძმობაზე და რუსეთის სიდიადეზე მოჰყვა ყურისათვის ასე ნაცნობ სიმღერას. არა, ამის გამო „ჯარისკაცის მამაზე“ გადმოგორებულ ჩემს ცრემლს სულაც არ გასვლია ყავლი, მაგრამ ძნელია ასეთების შემდეგ, ამ რეჟისორის და რუსებისადმი მაზოხისტური სიყვარულით გამსჭვალულ სხვა „სახალხო“ არტისტების სოციალურ შეხედულებებს დაყაბულდე.

არა და საზოგადოებრივი აზრის ქვაკუთხედიც რომ სწორედ ამ ადამიანების პოლიტიკური შეხედულებებია?

სწორედ ამ უკანასკნელზე მინდა ორიოდ სიტყვა ვთქვა. ამ ქვაკუთხედის ლოგიკურობაზე, ანუ საოცარ ინდიფერენტულობაზე, რომელსაც ჩვენი საზოგადოება ავლენს „ქართული კულტურის“ სახელით, სხვადასხვაგვარი ქსენოფობიური და ფაშისტური განცხადებების მიმართ და ამით უფრო ახალისებს ასეთ გამოხტომებს. სიტუაცია ორმაგად დამაბნეველი ხდება, როცა ამ ჩვენს, ეროვნუვნულ-მესიანისტურ ფუთში გახვეულ „ქართული კულტურაზე“, ფუშფუშა რუსული ბაფთა იწონებს თავს. აღმნიშვნელების ნამდვილი ქაოსია. შეიძლება მოღალატის იარლიყი მოგაკერონ, თუ მაგალითად რუსი პოეტის ალექსეი ცვეტკოვის გვერდით ლექსს წაიკითხავ, არა და იოსიფ ბროდსკი 1973 წელს რომ გააძევეს რუსეთიდან, 1975 წელს ცვეტკოვი მიაყოლეს. ნამდვილი ქართველი და ქართულ კულტურაზე შეყვარებული კი მაშინ ხარ, როცა ტრადიციულ ქართულ ქორწილში „მაია მულატკაზე“, „ზეკურ“ ჰანგებზე და რუსული შლაგერის სხვა მარგალიტებზე გართობას არ იუკადრისებ. როცა სერგო ფარაჯანოვის შემოქმედებას „სომხურ ფილმებად“ მოიხსენიებ და სომხურ-აშუღური მელოდიებით გამსჭვალულ რადიოსადგურებს, ქართული, ქალაქური, საქეიფო, გვარის და ჯიშის ყივილის სადარაჯოზე მდგარ „ვაჟკაცობის შუქურად“. როცა ამ ღვარძლიან წერილს ბეჭდავენ საქართველოში წამყვანი პერიოდიკები, მათ შორის ლამის ერთადერთი ლიტერატურული პერიოდიკა, რომელიც მთელს საქართველოს ფარავს ტირაჟით და ბაზარზე კონკურენტი ფაქტიურად არ ჰყავს (ჟურნალი „ჩვენი მწერლობა“ #23, 2008 წელი) და ამ შოვინიზმის ზეიმს, მომდევნო ნომრებში არავისგან უარყოფითი რეაქცია არ მოჰყვება. პოზიტიური – იცოცხლეთ. მხოლოდ ამ რედაქციაში კი არა, სხვა სულიერად მონათესავე გაზეთებშიც ხოტბას ასხავენ მის ავტორს და ათასგვარ რეგალიებს არ იშურებენ. აი მაგალითად: „სიმწვავითა და აქტუალურობით გამოირჩევა შესანიშნავი რეჟისორისა და მწერლის ლიანა ელიავას წერილი უჩვეულო სათაურით “ფარაჯანირება”. ავტორის აზრით, ეს სიტყვა ზუსტად მიესადაგება ქართულ კინოში, ტელევიზიაში, სახვით ხელოვნებაში, საერთოდ, ქალაქურ ყოფაში მიმდინარე პროცესებს და კიცხავს რეჟისორ სერგო ფარაჯანოვის იდეების, მოტივების, შემოქმედებითი მანერის, ცხოვრების წესის მიბაძვა-გადმოღებას“ (გაზეთი „საქართველოს რესპუბლიკა“ #233, 2008 წელი). ან ეს „- ლიანა ელიავა თავისი ნაწერებით ჭეშმარიტებას ეძიებს და მშვენიერების შესამეცნებლად მკითხველსაც უკვალავას გზას , – დასძინა მაია ჯალიაშვილმა.როგორც მწერალმა და კრიტიკოსმა მაკა ჯოხაძემ აღნიშნა, სიყვარულის მისტერიებში ჩვენი ქვეყნის, ქალაქის ცხოვრება და ის ტრაგედია იკითხება, რასაც ნიჭიერების თავის დროზე დაუფასებლობა ჰქვია. მისივე თქმით, ლიანა ელიავას რომ ნორმალურ, დალაგებულ ქვეყანაში ეცხოვრა, საკუთარი რეჟისორული ნიჭისა და პოტენციალის რეალიზებას გაცილებით კარგად”(გაზეთი „ახალი თაობა“ #287, 2008 წელი), ამავე ნომერშია ჟურნალ „ჩვენი მწერლობის“ რედაქტორის, როსტომ ჩხეიძის სიტყვები: „ლიანა ელიავას, როგორც კინორეჟისორს, წარდგინება არ სჭირდება. თუმცა, ის, რეჟისორის გარდა, არის შესანიშნავი ბელეტრისტი, რასაც ზემოთ ხსენებული წიგნიც ადასტურებს. მისივე თქმით, ლიანა ელიავა თავის მხატვრულ-დოკუმენტურ მოთხრობებში მხოლოდ სიმართლეს წერს და ამ სიმართლიდან არასოდეს უხვევს. ეს კი არა მხოლოდ ლიტერატურული, არამედ საზოგადოებრივი ცხოვრებისთვის არის მნიშვნელოვანი“.

მე არ ვიცოდი ამგვარ „სიმართლეს“ თუ შტუდირებდა ბატონი როსტომი, წინააღმდეგ შემთხვევაში არაფრის დიდებით არ დავბეჭდავდი რამოდენიმე თვის წინ სტატიას მის ჟურნალში, რომელიც მართალი გითხრათ, მანამდე არასდროს წამეკითხა, თუმცა დაახლოებითი წარმოდგენა მქონდა რედაქციის დამოკიდებულებაზე ახალგაზრდა ავტორებთან. სულ ორი კვირა, ანუ ორი მომდევნო ნომერი და რამოდენიმე ჩემნაირი „დაზარალებულის“ ნახვა დამჭირდა, რომ ეს „სიმართლე“ მეხილა მთელი თავისი მბრწყინვალებით და ახალგაზრდა ავტორებით ასეთი უეცარი დაინტერესების მოტივებიც გამორკვეულიყო. მოკლედ, სისტემა ასეთია. შემოგთავაზებენ დაბეჭდო წერილი, ან პასუხი წერილზე. გამოაჭენებენ ამ შენს „ნაღვაწს“ ჟურნალის დასაწყისში და მთელი მომდევნო ჟურნალი (შეიძლება რამოდენიმე მომდევნო ნომერიც) შენს ლანძღვას ეძღვნება. გიწოდებდნენ „შიზოფრენიკს“, „ავადმყოფს“, როგორც ჩემს შემთხვევაში მოხდა. ან „პეთერასტს“ ან „სექსუალურ მანიაკს“, როგორც სხვა ახალგაზრდების. რა მნიშვნელობა აქვს რა სიტყვებით, მთავარია მკითხველს დაანახონ თუ რა გველები გაუზრდია უბეში ქართულ მწერლობას. რეაქცია? არანაირი.

არ მინდა ეს სტატია მიიღოთ პირად ანგარიშსწორებად ვინმეს მიმართ, მე უბრალოდ ამ უკვე სტანდარტად ქცეულ სიჩუმის მავნებლობაზე გესაუბრებით. სიჩუმე ხომ ხშირად, თანხმობის ნიშანია. ყოველ შემთხვევაში – იღებენ თანხმობად ისინი, ვისაც ეს თანხმობა ხელს აძლევს. რატომღაც მგონია, რომ საქართველოსამებრ პატარა ფინეთში, ერთ-ერთ წამყვან ლიტერატურულ გამოცემაში ვინმეს რომ დაეწერა ნარკვევი „გა-იოჰანდონერება“ ან დიდ და ბოროტ ამერიკაში დაებეჭდათ „გამობუკოვსკება“, ამას არა მხოლოდ კოლეგების, არამედ მთელი საზოგადოების უმწვავესი რეაქცია მოჰყვებოდა.

წყარო