• განათლება და კულტურა

ავთანდილ სონღულაშვილი – “სამხრეთ ოსეთი” საქართველოში?!

განათლება და კულტურა

 ქართული კულტურა საუკუნეების მანძილზე ცხოველმყოფელ გავლენას ახდენდა კავკასიის მთიანეთის ხალხებზე და, კერძოდ, ოსებზე. ეს გავლენა გამოიხატებოდა ქართული ენისა და დამწერლობის, ქრისტიანული რელიგიის გავრცელებაში მთიელთა შორის, აგრეთვე ყოფისა და ზნეჩვეულებათა მთელი რიგი მომენტების ერთგვარობაში.

ქრისტიანობის გავრცელებას კავკასიის მთიელთა შორის დადებითი მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგანაც მოსდევდა დამწერლობის, საეკლესიო ხუროთმოძღვრების [210] საწყისების განსაზღვრული ზომით გავრცელება ამ ხალხებში. ქრისტიანულ რელიგიასთან დაკავშირებული ტერმინოლოგია ფართოდ გავრცელდა მთიელებში, განსაკუთრებით ოსებში.

ქართული კულტურის, ქართული ენის გავლენა ოსებზე აისახა ქართული ლექსიკის, არაქართული წარმოშობის სიტყვების ქართული ენის მეშვეობით ოსური ენის ლექსიკაში შეღწევით. ცნობილმეცნიერებს, ოსური ენის გამოჩენილ მკვლევრებს პროფ ვ. აბაევს და აკად. გ. ახვლედიანს ამ დებულების დასადასტურებლად უამრავი ფაქტი აქვთ გამოვლენილი.

ჯერ კიდევ XVIII საუკუნის 40იან წლებში რუსეთში მოღვაწე ქართველმა სასულიერო პირებმა მთავარეპისკოპოსმა იოსებ საამებელმა, არქიმანდრიტმა ნიკოლოზმა და სხვებმა დახმარებისათვის მიმართეს იმპერატრიცა ელისაბედს ყიზლარში მცხოვრები 200 ათასი ოსის მოქცისათვის ქათველსასულიერპირთა გაგზავნის შესახებ. შექმნილ ვითარებაში ქართველ სასულიერო პირთა სურვილი და რუსეთის ხელისუფალთა პოლიტიკური მისწრაფება, გარკვეულწილდ, ერთმანეთს დაემთხვა. რუსეთი იმედოვნებდა, რომ კავლასიის მთიელთა შორის ქრისტიანობის გავრცელებით ადვილად მოხდებოდა კავკასიის დაპყრობა.

1745 წელს იმპერატრიცა ელისაბედის გადაწყვეტილებით რუსეთის სინოდმა დააარსა “ოსეთის სასულიერო კომისია”, რომელიც ძირითადად ქართველი სასულიერო [211] პირებით იყო დაკომპლექტებული277. მოგვიანებით ქართველი არქიმანდრიტის შეცვლამ რუსი არქიმანდრიტით და მისიონის ცენტრის მოზდოკში გადატანამ დააჩქარა მისი დახურვა (1792 წ.) ამ ხნის მანძილზე მისიონის მუშაობის შედეგად 8199 სული მოექცა ქრისტიანობაზე.

 კომისიის საქმიანობას განსაკუთრებული ღვაწლი დასდო ქართველმა მღვდელმთავარმა გაიოზ რექტორმა, რომელმაც ქართული ასოების გამოყენებით ოსურ ენაზე, მოსკოვში დაბეჭდა ლოცვანი, ხოლო პ. გენცაუროვთან ერთად კირილიცას მეშვეობით შეადგინა ოსური ანბანი. მანვე რუსულ და ოსურ ენებზე გამოსცა კატეხიზმო. კომისიის მუშაობის დროს, 1775 წელს მოზდოკში ოსი ბავშევებისათვის დაარსდა სასულიერო სასწავლებელი, რომელმაც 1792 წლამდე იარსება278.

XIX საუკუნეში იყო ცდა მიეჩქმალათ გაიოზის ეს უდიდესი დამსახურება ოსი ხალხის წინაშე. ცაგოლოვი თავის სტატიაში “ოსეთში დამწერლობისა და წიგნული ლიტერატურის შესახებ” (იხ. “Тверский Ведомсть”, #295) გაიოზს ამ საქმეში მიაწერდა მხოლოდ ინიციატივას, ხოლო პირველი ოსური წიგნის შექმნას ასტრახანის სასულიერო სემინარიაში კურსდამთავრებული ოსების დამსახურებად თვლიდა. ასეთ უნიადაგო მტკიცებას საკადრისი პასუხი გასცა ლასინმა, რომელიც სამართლიანად შენიშნავდა: გაიოზის 5 წელი მოზდოკის ეპისკოპოსად [212] ყოფნისა, მისი მუდმივი ურთიერთობა ჩრდილოეთ კავკასიასთან, თვით გაიოზის უდიდესი შრომისმოყვარეობა და ერუდიცია უეჭველად გვარწმუნებს, რომ მისი სახელით გამოცემული პირველ ოსური წიგნები ნამდვილად მას ეკუთვნის და არა სხვასო279.

1815 წლის 15 სექტემბერს სინოდის განკარგულებით თბილისში აღსდგა “ოსეთის სასულიერო კომისია”, რომელსაც წინამორბედის ფუნქციები დაეკისრა. მხოლოდ 1817-1821 წლებში კომისიის ენერგიული მუშაობის შედეგად 28 592 ოსი გაქრისტიანდა, აშენდა და აღდგენილ იქნა 29 მართლმადიდებლური ტაძარი280.

XIX საუკუნის დასაწყისში შიდა ქართლის ოსთა შორის გვხვდება ისეთი პირები, რომლებსაც XVIII საუკუნის ბოლოს მიუღიათ განათლება საქართველოში და ქართული კულტურის მოღვაწეებად ქცეულან _ ეწეოდნენ წიგნების გადაწერას. ერთერთი ასეთი პირია ე. წ. “ოსთა მყოფელი” (ე. ი. გაქრისტიანებული) გიორგი ჯათთიშვილი. ეს უკანასკნელი, იმერეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ დედოფალ ანას გაჰყოლია პეტერბურგში და იქ ქართული წიგნების გადაწერა გაუგრძელებია. ასევე XVIII საუკუნის დამლევს მიიღო ქართული აღზრდაგანათლება ნეოფიტე ოსყოფილმა.

XIX საუკუნის დამდეგის ქართველოსთა კულტურული ურთიერთობის საჩვენებლად დიდი მნიშვნელობა აქვს იოანე იაღლუზიძის მოღვაწეობას. იგი XIX საუკუნის პირველი ნახევრის ყველაზე მნიშვნელოვანი [213] კულტურული მოღვაწე იყო, რომელმაც ღრმა კვალი გაავლო ოსთა კულტურული წინსვლის საქმეს და ქართველ-ოსთა კულტურული ურთიერთობის განსახიერება იყო281.

მისი ავტობიოგრაფიის თანახმად იოანე დაბადებულა 1775 წელს, სოელ ზალდაან იყო და გაბარაევების გვარს ეკუთვნოდა. ერეკლე II-ის ბრძანებით იგი იოანე ნათლისმცემლის მონატრის არქიმანდრიტთან სწავლობდა ქართულ წერაკითხვას. აქედან ერეკლესავე ბრძანებით იგი დავით გარეჯის მონასტრის წინამძღვარს იოანე ქარუმიძეს ჩააბარეს სიტყვიერების შესასწავლად.

იოანე იაღლუზიძე წარმოგვიდგება XIX საუკუნის პირველი სამი ათწლეულის ოსეთის ყველაზე მნიშვნელოვან კულტურულ მოღვაწედ. ქართული კულტურის ტრადიციებზე აღზრდილმა იოანემ დიდი ღვაწლი დასდო ოსური კულტურის განვითარებას _ ოსური დამწერლოის განვითარებას, ბეჭდვითი ლიტერატურის შექმნას, წერაკითხვის მცოდნე ოსთა რიცხვის ზრდას.

იოანე იაღლუზიძე ქართველი და ოსი ხალხების კულტურული ურთიერთობის ნამდვილი განსახიერება იყო. ამის მაგალითია ორიგინალური ნაწარმოებები ქართულ ენაზე, ქართული წიგნების თარგმნა ოსურად. მას უაღრესად მჭიდრო კავშირი ჰქონდა თავის მშობელ ოს ხალხთან, მთელი თავისი სიცოცხლითა და შემოქმედებით მასთან იყო დაკავშირებული. მისი შემოქმედება [214] ოსი ხალხის განათლების ინტერესებს ემსახურებოდა. ამით აიხსნება მისი დიდი ავტორიტეტი ოსთა შორის. რუსეთის ადმინისტრაცია სარგებლობდა მისი ავტორიტეტით ოსებთან ურთიერთობის მოწესრიგების საქმეში. იგი თავგამოდებით იცავდა ოს ხალხს ცალკეული რუსი მოხელეების ჩაგვრისაგან282. იოანე “ოსეთის სასულიერო კომისიაში” მთარგმნელად მუშაობდა. მან ქართული ენის საფუძველზე შეადგინა ოსური დამწერლობა, ქართულიდან ოსურად თარგმნა ცისკრისა და მწუხრის ლოცვები, კატეხიზმო და კურთხევანი, რომელიც მოსკოვში დაიბეჭდა. აღნიშნული ლიტერატურის მეშვეობით, მისიონერ მღვდლებს საშუალება მიეცათ ლიტურგია ოსურ ენაზე შეესრულებინათ. იოანე კომისიის სასარგებლოდ სხვა მხრივაც იღვწოდა. იგი ოსურ და ქართულ ენებს ასწავლიდა თბილისის სასულიერო სემინარიაში. აღნიშნული სასწავლებლის კურსდამთავრებული პირები იგზავნებოდა სამისიონერო მოღვაწეობისათვის283.

 “ოსეთის სასულიერო კომისიის” მუშაობაში სხვადასხვა დროს მოღვაწეობდნენ ქართველი სასულიერო პირები: პეტრე ავალიანი, იოსებ  ელიოზის ძე, ნიკოლოზ სამარღანიშვილი, ვასილ ცერაძე, კირიონ საძაგლიშვილის მამა გაბრიელი და სხვები. ცალკე აღნიშვნის ღირსია ცნობილი მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის დანიელ ჭონქაძისა და მისი მამის, ოსეთის კომისიის ისიონერი მღვდლის გიორგის ღვაწლის [215] აღნიშვნა. 1837 წლიდან მღვდელი გიორგი ჭონქაძე ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა ოსეთში და აქტიურ საგანმანათლებლო მოღვაწეობას ეწეოდა. მისმა შვილმა, დანიელმა განათლება მოზდოკის სასულიერო სასწავლებელში მიღო, სადაც მან ისე საფუძვლიანად შეისწავლა ოსური ენა, რომ თბილისის სასულიერო სემინარიის დამთავრების შემდეგ, იგი ამ ენას ჯერ სტავროპოლის სასულიერო სემინარიაში ასწავლიდა, შემდეგ კი, თბილისის სემინარიაში284.

ოსთა მიერ ქართული ენის ცოდნა გარკვეულ ფარგლებში ქართული დამწერლობის ცოდნასაც გულისხმობდა. მთელი, საქმიანი მიმოწერა ქართლის და იმერეთის მმართველი წრეებისა ოსებთან, თუ პირიქით, ქართულ ენაზე სრულდებოდა. XVIII საუკუნეში შექმნილია მდიდარი დოკუმენტური მასალა ოსების შესახებ ქართულ ენაზე. ეს იმას ნიშნავს, რომ ქართული ენა და დამწერლობა საკმაოდ ფეხმოკიდებული იყო ოსთა შორის. ის კი არა, ხშირად რუსეთის ადმინისტრაციისადმი მიმართული ოსთა წერილებიც ქართულ ენაზეა შესრულებული. 1784 წლის 10 თებერვლის წერილი ნარელი “სტარშინებისა” პავლე პოტიომკინისადმი შესრულებულია ქართულად ოს ვასილ (ყარაჯაევი) ხელით, წერილში ისინი ითხოვენ რუსეთის ქვეშევრდომობაში მიღებას285.

XIX საუკუნის დასაწყისში ოსი მწერლები სარგებლობდნენ ქართული ანბანით. ამის საფუძველზე იწერებოდა [216] ოსური წიგნები. გამოცდილებამ ყოველმხრივ დაადასტურა ოსებისთვის ქართული ანბანის უპირატესობა ყველა დანარჩენ ანბანთან შედარებით286.

თუ გადავხედავთ XIX საუკუნის მეორე ნახევრის პრესის მასალებს საქართველოში დამკვიდრებული ოსთა დიდი ჯგუფის ცხოვრების შესახებ, არ შეიძლება არ იფიქროს კაცმა, რომ ყოველგვარ სახელმწიფოებრიობას, კულტურას, განათლებას და ეკონომიკურ საფუძველს მოკლებული ამ ხალხის მომავალი, როგორღაც უნუგეშოდ გამოიყურებოდა ჯერ კიდევმთებში მცხოვრები უმრავლესობა, ბარად ჩაოსვლის მოსურნე არ იყო. თუმცა უფრო გონიერი ნაწილი საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დაისაქსა და არც ბარში ცხოვრებაზე ამბობდა უარს. ჩვენი საზოგადოებახედავდა რა მათ უმწო ყოფას, ინიციატივას იჩენდა, ოსურ სოფლებში გაეხსნათ სკოლები და დაერწმუნებინათ მშობლები მათი შვილებისათვის განათლების მიღების აუცილებლობაში287.

XIX საუკუნის 90იანი წლების დასაწყისიდან რაჭის მაზრის “რჩევის განყოფილებას” ხელმძღვანელობდა დეკანოზი ალექსი გიორგობიანი, რომელიც ამავე დროს კურირებდა საეკლესიო სამრევლო სკოლების “საბლაღოჩინო ოლქს”. დეკანოზი ალექსი აქტიურ მზუნველობას იჩენდა, როგორც ქართველი, ასევე ეროვნული უმცირესობის წარმომადგენელთა შვილებზე. 1891 წლის დასაწყისში სახელდახელოდ თავშეყრილ ოსებს ალექსიმ [217] ასეთი სიტყვით მიმართა: “შვილებო, მე გავიგე, ვითომც თქვენ სკოლაში ბავშვებს აარ აგზავნით…ამას წით ყოვლად სამღვდელოება აღტაცებული დარჩა ამ სკოლაში ნასწავლი თქვენი პაწია ბაღნების ცოდნით, თუ გახსოვთ, ლოცვაკურთხევასთან მათმა მეუფებამ მადლობა გიძღვნათ, რომ თქვენს შვილებს პირჯვრის გამოსახვა, ლოცვების წარმოთქმა და მცირე წერაკითხვა შეესწავლათ. თქვენ აღუთქვით, რომ სკლი საქმეს არ უღალატებთ და შეძლებისდაგვარად არ მოვაკლებთ აღზრდას ჩვენს შვილებსო. დღეს რა პასუხს აძლევთ ან ღმერთს და ან მათ მეუფეს, რომ შვილების აღზრდაზე ხელი აგიღიათ და შესულხართ ცოდვაში, თუ ამ კეთილ საქმეს მეტი სიცოცხლე არ ელოდება თქვენში, რისთვის გასწიეთ შრომა, რისთვის ააგე შენობა”.

დარცხვენილმა ოსებმა მოკრძალებით უპასუხეს: “ვინ მოგახსენა ბატონო დეკანოზ, რომ ჩვენ, ოსებმა სკოლებში შვილები არ გავგზავნეთ. ვინ უთხრა, თუ ოსებს სწავლა არ გინდა, ჰაი, ჰაი, გინდა სწავლა ოსებს, მარა ვინ გასწავლა. მღვდელი სულ სოფელში წახვალ, მის პოპოშნიკი აქ არ არის და ვისთან წაიყვანე შვილები შენი ჭირიმე, თუ იქნება მოწყალება, კარგი უჩიტელი დააყენებს და სკოლაში იქნება, ჩვენც გვინდა, თუ არა ტყუიად ბჭები არ ააცდინებთ, შენი ჭიიმე” _ მიმართა ოსმა გოგიამ გიორგობიანს და ხალხის ყრილობას. _ “ავთე”, ერთხმად დაიღრიალეს ოსებმა (ასე არისო და ასე გახლავთო) 288. [218]

აქვე უნდა ითქვას, რომ მრავალი საისტორიო წყარო ღაღადებს, თუ რა როლი შეასრულა თბილისმა ოსი ხალხის კულტურულ ცხოვრებაში. თბილისის სასულიერო სემინარია დაამთავრეს ალაგირის ხეობის სოფელ ხიდის მკვიდრმა ბორის პეტრეს ძე გატიევმა (1865 წ.), სალუგარდანელმა ალექსი გიორგის ძე მატუევმა (1864 წ.), ცნობილმა ოსმა პედაგოგებმა ხ. ურუიმაგოევმა, ალექსი კოლიევმა (1845 წ.), ზარამაგაელმა სტეფანე მამიტოვმა. ცნობილია XIX საუკუნის 60იანი წლების ბოლოს თბილისის ალექსანდრეს სახელობის სამასწავლებლო სემინარიის კურსდამთავრებულთა იორამ ხურუმოვის, ნიკოლოზ დოევის, ნიკოლოზ ხეთაგუროვის, იორამ სალამოვისა და სხვათა აქტიური საქმიანობა ჩრდილო ოსეთში სასულიერო და პედაგოგიურ ასპარეზზე289.

ხაზგასასმელია, რომ თბილისში ჩაეყარა საფუძველი ოსურ საგამომცემლო საზოგადოება “ირ”ს (“ოსეთი”, 1906 წ. 7 ოქტომბერი), გაზეთი “ნოგ ცარდს” (ახალი ცხოვრება”, რომლის პირველი ნომერი გამოვიდა 1907 წლის 8 მარტს)290.

1906 წელს თბილისში დაარსდა ოსური სახალხო თეატრი. 1909 წელს კი აქვე ჩამოყალიბდა ოსური კულტურულსაგანმანათლებლო საზოგადოება “რუხს” (სინათლე) არსენ ქოცოევის ხელმძღვანელობით291. [219]

ქართველი საზოგადოება არც XX საუკუნეში აკლებდა ყურადღებას საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ ოს მოსახლეობას. ყოველმხრივ ხელს უწყობდა მათი ეროვნული კულტურის განვითარებას. ამასთან თვითონაც იღვწოდა, რათა უფრო ღრმად ჩაწვდომოდა და შეესწავლა ოსი ხალხის წარსული და თანამედროვეობა. ამის მაგალითია განათლების კომისარიატის ინიციატივით ს. იორდანიშვილის გაგზავნა მივლინებით საქართველოში მცხოვრებ ოსთა შორის ოსური ენის შესახებ მასალების შესაკრებად292. ამავე პერიოდში ოსებისათვის სტამბის მოსაწყობად საქართველოს სახკომსაბჭომ გაიღო 3 მილიონი მანეთი293.

20იანი წლების დასაწყისში პოლიტიკური განათლების მთავარ სამმართველოსთან შეიქმნა სპეციალური საბჭო, სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენლებით, ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო და მისი ბიურო სათანადო დებულებების შესაბამისად მოქმედებდნენ. საბჭომ 19221923 სასწავლო წლის დასაწყისამდე იარსება. შემდეგშიც მისი ფუნქციები განათლების კომისარიატის სათანადო განყოფილებებს გადაეცა. 1926 წლის 1 მარტს ახალი დებულების საფუძველზე ახალი საჭო დაარსდა. საბჭო საქართველოში მოსახლე ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლებს აერთიანებდა. საბჭოში აგრეთვე მონაწილეობდნენ საქართველოს ავტონომიური ფორმირებების პარტიული და პროფესიული ორგანიზაციების წარმომადგენლებიც. საბჭოს ჰქონდა საკუთარი განყოფილება. [220] იგი განათლების განყოფილებად ითვლებოდა. მას კავშირი ჰქონდა განათლების ყველა ხახის მთავარსამმართველოსთან, ავტონომიური ფორმირებების განათლების კომისარიატებსა და ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოებთან294.

“ავტონომიური ოლქის” მხარეთმცოდნეობის საზოგადოება ფართო ღონისძიებებს ახორციელებდა სახელმწიფო დაწესებულებებში ოსური ენის შემოღებასთან დაკავშირებით. განზრახული იყო ყველა დაწესებულების საქმის წარმოების ოსურ ენაზე გადაყვანა295.

ყველა დროში, ყველა ხალხის შემაკავშირებელი დუღაბი ენა იყო და არის. სანამ აფხაზისა და ოსისათვის ქართული ენა იყო მწიგნობრობის, სახელმწიფოს, რელიგიის ენა, ისინიც ქართული ეროვნული სამყაროს ნაწილად თვლიდნენ თავს. როგორც კი ქართული რუსულმა შეცვალა და მწიგნობრობის, სახელმწიფოს, რელიგიის ენად აფხაზისა და ოსისათვის რუსული გახდა, ისინი რუსულ ეროვნულ სამყაროში გადასახლდნენ და ქართული არათუ დაივიწყეს, მტრადაც მოეკიდნენ296.

ერის სიცოცხლისა და სიმხნევის წყარო, მისი ბურჯი და დაუშრეტელი ოაზისი დედაენაა. ამიტომაც მტრის მახვილი, მისი მზაკვრული ოინები, პირველ ყოვლისა, დედაენის აღკვეთისკენ, მომავალი თაობის “დამუნჯებისაკენ”, ქართველი ხალხის რუსიფიკაციისაკენ იყო მიმართული. [221]

ენის წართმევით ქართველ ხალხს, მოზარდ თაობას ერთმეოდა თავის ქვეყანაში სულიერი კონტაქტის ყველაზე ეფექტური იარაღის გამოყენების _ აზრის, ჭკუის, ეროვნული მეობის, თავისთავადობის, პიროვნული ღირსებისა და თავისუფალი შემოქმედების საშუალება297.

 XIX საუკუნის დასასრულსა და XX საუკუნის პირველ ათწლეულში თვითმპყრობელობამ შეძლო ქართული ენის როლის დაკნინება _ მკვეთრად შეზღუდა მისი მოქმედების სფერო, დაუშვა რა მისი მოქმედება მხოლოდ საკულტო ადგილების ფარგლებში და აგრეთვე მცირერიცხოვან კულტურულსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში. შემდეგში, რაც მეფის მთავრობამ დააკლო ქართულ ენას, ის ბოლშევიკურმა რეჟიმმა შეუსრულა.

საქართველოს კომუნისტური პარტიის I ყრილობაზე, 1922 წლის ივნისის ბოლოს ს. ორჯონიკიძე აღნიშნავდა, რომ “ქართველები საქართველოში _ ესენია ველიკორუსები რუსეთში. ესაა “მპყრობელი” ერი _ მას არ შეუძლია ილაპარაკოს იმაზე, რომ მას ჩაგრავენ, რადგან ის არისგაბატონებული რი სქართველოში”29. ღიმილს იწვევს საქართველოს და ქართველების შედარება ველიკორუსებთან. ორჯონიკიძის სიტყვით გამოდის, რომ თავის სამშობლოში გაბატონებული ერი “მპყრობელი” ერი ყოფილა.[222] ე. ი. არ ყოფილა კანონზომიერი, რომ საფრანგეთში ფრანგი, ინგლისში ინგლისელი და საქართველოში ქართველი ყოფილიყო ბატონპატრონი თავისი ქვეყნისა. იქვე “რძენ პოლიიკოსს (და სხვა გამოსვლების დროსაც) აჭარლები ქართველებისაგან ცალკე ეროვნულ უმცირესობად მიაჩნია300.

ორჯონიკიძის აზრით, “ჩვენ სომხებს უნდა ვუთხრათ: თქვენ შეგიძლიათ ახალქალაქში აწარმოოთ საქმეები სომხურ ენაზე. თუ ქართველებს სურთ აწარმოონ საქმეები ქართულ ენაზე301 (საინტერესოა, საქართველოში ქართველებს რა ენაზე უნდა გასჩენოდათ სურვილი საქმის საწარმოებლად?), მაშინ სომხებსაც და აფხაზებსაც მიეცით ნება აწარმოონ საქმეები თავიანთ მშობლიურ ენაზე”. აი, კიდევ ერთი ნიმუში სახელმწიფო ენის აბუჩად აგდებისა. გამოდის, რომ საქართველოში რამდენი ეროვნებაც ყოფილა იმდენ ენაზე უნდა ყოფილიყო საქმის წარმოება.

სალაპარაკო ენათა თანასწორობის იდეამ მკვიდრ ეროვნულ მოსახლეობას მომავალში აუმხედრა ეროვნული უმცირესობის ნაწილი. ლოზუნგმა: “საკითხი სავალდებულო სახელმწიფო ენის შესახებ კარგავს თავის სიმძაფრესა და მნიშვნელობასაც კი” საქართველოს ტერიტორიაზე, მართლაც, დაუკარგა ქართულ ენას ის უპირატესობა, რაც ყველა ცივილიზებულ ქვეყანაში მშობლიურ, სახელმწიფო ენას ენიჭება. ფაქტობრივად სომეხს, აზერბაიჯანელს, ოსსა და სხვა. ისეთივე სურვილები და [223] უფლებები გაუჩნდა, როგორიც მათ უნდა ჰქონოდათ თავის საკუთარ რესპუბლიკებში302.

ქართული ენისადმი ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას აძლიერებდა ის გარემოება, რომ რესპუბლიკის ცენტრალურ დაწესებულებებთან ურთიერთობისათვის ამა თუ იმ ხალხს შეეძლო გამოეყენებინა მშობლიური ენა და პასუხიც მიეღო ამავე ენაზე303.

სახელმწიფო ენისადმი მცდარი დამოკიდებულება ქართველმა ბოლშევიკებმა გამოთქვეს ჯერ კიდევ რსდმპ (ბ) კავკასიის I სამხარეო (საოლქო) ყრილობაზე 1917 წლის ოქტომბერში. ყრილობა მოითხოვდა სახელმწიფო ენის პრივილეგიის მოსპობას და ენათა თანასწორუფლებიანობას ყველა სახელმწიფო და საზოგადოებრივ დაწესებულებაში304. ბოლშევიკებმა ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე დაიწყეს აღნიშნული მოთხოვნის ცხოვრებაში გატარება.

შესაბამისად ამიერკავკასიის ცაკის 1923 წლის ივნისის დეკლარაციისა და 13 აგვისტოს დეკრეტისა მაზრის იმ დაწესებულებებში, სადაც მცხოვრებთა უმრავლესობა არაქართველი ეროვნებისა იყო, საქმე უნდა წარმოებულიყო ამ უმრავლესობის ენაზე.

რაც შეეხება სასამართლო წარმოებას, განსაზღვრული იყო, რომ მხარეს, რომელმაც არ იცოდა სახელმწიფო ენა [224] და ამა თუ იმ ადგილის მცხოვრებთა უმრავლესობის ენა, უფლება ეძლეოდა საჩივარი, განცხადება და სხვ. დაეწერა ამ მაზრის ეროვნულ უმცირესობათა ენაზე და მოეთხოვა პასუხი ამავე ენაზე305.

ამრიგად, დეკრეტი იცავდა ეროვნულ უმცირესობათა ენის უფლებებს და უგულებელყოფდა ქართულს, როგორც სახელმწიფო ენას. ზემოაღნიშნული აქტით ჩაგრული მხოლოდ ქართული ენა გამოდიოდა. ასეთი მიდგომით საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ არაქართველ მოსახლეობას არავინ ავალებდა ესწავლა და აუცილებლად სცოდნოდა იმ ერის ენა, რომლის ტერიტორიაზეც იყო დამკვიდრებული. პირიქით, ქართველი ხდებოდა იძულებული საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ არაქართველებისათვის მიემართა რუსულად ან მის მშობლიურ ენაზე.

ეროვნული უმცირესობის ენების თანასწორუფლებიანობა იმ ენასთან, რომელიც სახელმწიფო ენაა, ერების პოლიტიკურ თანასწორუფლებიანობასაც გამორიცხავს. ცალკეულ რაიონსა თუ მაზრაში მცხოვრებ მცირე ერებს გაუჩნდათ სინდრომი მათ მიერ დასახლებული ქართული ტერიტორიის მშობლიურად მიჩნევისა და დასაკუთრებისა.

ეკონომიკურად და კულტურულად ჩამორჩენილი ეროვნებებისადმი XX საუკუნის 20იან წლებში დაწყებულმა დახმარებამ 30იან წლებში გარკვეული შედეგი გამოიღო. ამდენად, ადრე ჩამორჩენილმა ხალხებმა დაიწყეს დაწინაურება იმ ხალხებთან შედარებით ვინც მათ [225] დახმარება აღმოუჩინა. შემდგომში ასეთი ვითარების შენარჩუნებამ საშიშროება შექმნა ახალი ფაქტიური უთანასწორობის წარმოშობისათვის306.

საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებისთანავე ენათა თანასწორუფლებიანობის გამოცხადებამ სათავე დაუდო არამკვიდრი ეროვნების ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას საქართველოს წარსულისა და ქართველებისადმი. საფუძველი ჩაუყარა ერებს შორის ეთნოკონფლიქტების წარმოშობას.

წარმოვიდგინოთ, რომ ინგლისსა თუ საფრანგეთში თუნდაც კომპაქტურად ყოფილიყვნენ ქართველები დასახლებული, ინგლისურთან და ფრანგულთან რომელი ჭკუათმყოფელი მიანიჭებდა ქართულს თანაბარ უფლებებს. ან დღევანდელ გერმანიაში კომპაქტურად დასახლებულ თურქ ემიგრანტებს გერმანული ენის თანასწორი უფლებები რომ მინიჭებოდა.

საინტერესოა, თუ ასეთი პოლიტიკა მართებული იყო, რატომ საბჭოთა რუსეთმა არ მისცა ისეთივე თანაბარი უფლებები არარუსი ეროვნების ენებს, რომლებიც ფედერაციის ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ?

შემთხვევითი არ არის, რომ მოგვიანებით სომხებს, ოსებს და ზოგიერთ სხვა ეროვნებას ქართული მიწის საკუთრებად მითვისების სურვილი გაუჩნდა. რაში ჭირდებოდა და რისთვის დაეუფლებოდა ქართულ ენას სომეხი თუ აზერბაიჯანელი, ოსი თუ აფხაზი, როდესაც საქართველოს ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებში [226] ნებისმიერ ეროვნებას შეეძლო თავის ენაზე მიემართა და პასუხიც მისთვის სასურველ ენაზე მიეღო.

რა თქმა უნდა, ამას არავითარი ინტერნაციონალიზმი არ ჰქვია. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო ქართველი ერის წინააღმდეგ მიმართული აგრესია იმ ხელისუფლების მიერ, თავს საქართველოს მთავრობას რომ უწოდებდა307.

არასწორი იყო ზოგიერთი ბოლშევიკი ხელმძღვანელის აზრი, რომ რესპუბლიკაში მცხოვრებმა ეროვნულმა უმცირესობებმა ქართული ენა არ იცოდნენ. ჯერ ერთი ვალდებული იყვნენ ესწავლათ, მეორეც, ჯერ კიდევ 1922 წელს აკადემიკოსი ნიკო მარი აღნიშნავდა, რომ ქართული საზოგადოდ კავკასიის საზოგადოებრივ ენას წარმოადგენს. მეცნიერის დაკვირვებით, იმ დროისათვის ქართულად ლაპარაკობდა “კავკასიის მთიანეთის სამხრეთი ფერდობების ოსთა მოსახლეობის დიდი ნაწილი, აფხაზთა ერის გარკვეული ფენები ისევე, როგორც საქართველოს საზღვრებში მობინადრე სომხებიც… აგრეთვე ლეკების ერთი ნაწილი, სახელდობრ _ დიდოელნი, და თურქებიც კი…”308

1923 წლის აგვისტოში “სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის” ცაკმა მოიღო დადგენილება “ოლქის ფარგლებში ოსურის, როგორც სახელმწიფო ენის შემოღების შესახებ”. დადგენილებაში აღნიშნული იყო, რომ “შემოღებულ იქნას თანდათანობით მშობლიური ოსური ენა ყველა სახელმწიფო და პარტიულ დაწესებულებებში [227] სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შიგნით. მეზობელ რესპუბლიკებთან ურთიერთობის ენად დატოვებული იქნას რუსული ენა და მოეთხოვოს რესპუბლიკას სამხრეთოსეთთან ხსენებულ რუსულ ენაზე ურთიერთობის წარმოება”309. ამრიგად, საქართველოს ისტორიულ ნაწილში საერთოდ უგულებელყოფილ იქნა ქართული ენა.

აღსანიშნავია, რომ ცხინვალის რაიონში 1925 წელს ცხოვრობდა 12709 ადამიანი. აქედან უმრავლესობა 7388 კაცი) ქართველი იყო. მიუხედავად ამისა ცხინვალის რაიონის საბჭოში 105 წევრიდან ქართველი აღმოჩნდა 31 კაცი. საბჭოს სხდომები მიმდინარეობდა ოსურ და რუსულ ენაზე. საბჭოს ქართველმა წევრებმა ეს ენები არ იცოდნენ და ფაქტობრივად მონაწილეობას ვერ იღებდნენ საბჭოს მუშაობაში. სახალხო კომისრებს შორის არ იყო არც ერთი ქართველი310.

20იანი წლების პირველ ნახევარში შეიქმნა ლათინიზებული ოსური ანბანი. გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ანბანი არ შეესაბამებოდა ოსური სალაპარაკო ენის ბუნებას და ვერ ამართლებდა დანიშნულებას. ამავე დროს, ძალიან რთული იყო ასათვისებლად. ლათინიზებული ანბანის შეცვლის საკითხი უფრო მისაღები ახალი ანბანით დიდი ხნის მანძილზე მწიფდებოდა, მაგრამ მის განხორციელებას ხელს უშლიდნენ ოსი ეროვნების ანტიქართული ძალები, რომლებიც ოლქის ხელმძღვანელ თანამდებობაზე იმყოფებოდნენ. მათთვის მთავარი იყო, [228] რომ ოსები ყოველივე ქართულისგან შორს ყოფილიყვნენ. ხელისუფლებაში ჯანსაღი ძალების მოსვლის შემდეგ, ანბანის შეცვლის საკითხი ახალ რელსებზე გადავიდა. პრობლემის განხილვაში აქტიური მონაწილეობა მიიღო ინტელიგენციამ311. წარმოადგინეს ორი პროექტი. ერთი ითვალისწინებდა ოსური ანბანის ქართულზე დაფუძნებას, მეორე პროექტის ავტორები მოითხოვდნენ რუსული ანბანის ბაზაზე შექმნას.

ქართული ანბანი დიდი ხნის მანძილზე სტიქიურად ვრცელდებოდა ოსებში. ოლქის ერთერთი ხელმძღვანელი მუშაკის სანაკოევის სიტყვით “არც თუ ისე დიდი ხნის წინათ ყიზლარში ყოფნის დროს იქ მყოფმა ოსმა მწყემსებმა ოჯახებიდან მიღეს 19 წერილი. აქედან 3 წერილი შედგენილი იყო ლათინური ასოებით, ხოლო 16 ქართული ასოებით ოსურ ენაზე”.

ოსური სოფლის მცხოვრები რაჟდენ თედეევი აცხადებდა: “რამდენიც არ უნდა მასწავლოთ წერა ლათინური ასოებით… სულ ერთია ვერასოდეს ვე შევძლებ შევისწავლო და დავიმახსოვრო. მე ვიცი ქართული ანბანი და მასწავლეთ ქართული ასოებით”312.

ზემოაღნიშნული და სხვა საგულისხმო ფაქტორების გათვალისწინებით, 1938 წლის 1 ივლისს რესპუბლიკის ხელმძღვანელი ორგანოების გადაწვეტილებით მიიღეს დადგენილება “ოსური ანბანის ქართულის ბაზაზე გადასვლის შესახებ”313. [229]

ამ გადაწყვეტილებას წინ აღუდგნენ ანტიქართული ძალები ჩიჩოევის, აბაევის, კულაევის, ჯატიევისა და სხვათა სახით, რომლებმაც წერილობით მიმართეს ბერიას314.

ამ ფაქტის შესახებ საინტერესო ინფორმაციას იძლევა ცკის პირველი მდივნის კ. ჩარკვიანის მიერ გ. მალენკოვისადმი გაგზავნილი წერილი, რომელიც 1938 წლის 5 ოქტომბრით თარიღდება.. კ. ჩარკვიანი წერს, რომ ლ. ბერიამ მათ გადმოუგზავნა “სამხრეთ ოსეთიდან” საკავშირო ცეკაში გაგზავნილი ანონიმური წერილის ასლი, რომელიც ოსური ანბანის შემოღებას შეეხება, ამასთან დაკავშირებით მან საჭიროდ მიიჩნია ცენტრის ინფორმირება საქმის ნამდვილი მოტივების შესახებ.

წერილში ნათქვამია, რომ ლათინიზირებული ოსური ანბანის გამოყენების 14 წლიანმა გამოცდილებამ ცხადყო მისი სრული შეუსაბამობა და უვარგისობა ოსური ბგერების გამოხატვისა და ათვისებისათვის. ოლქის ხელმძღვანელობამ ახალი ოსური ანბანის შექმნა დაავალა განათლების ადგილობრივ სახკომს. მის მომზადებასა და განხილვაში მონაწილეობდნენ მეცნიერები, მასწავლებლები, მწერლები, ხელმძღვანელი მუშაკები, კოლმეურნეები, მუშები და სხვ. ამ საკითხის გარშემო ორენოვან გაზეთ “კომუნისტის” მიერ ორგანიზებულ იქნა აზრთა გაცვლაგამოცვლა.

წარმოდგენილი იყო ძველი ანბანის რეფორმირების ორი ვარიანტი _ ქართული ენის საფუძველზე და რუსული ენის საფუძველზე, მათი ყოველმხრივი [230] განხილვის შედეგად ადგილობრივმა განათლების სახკომმა და აღმასკომმა მიიღეს პირველი ვარიანტის არჩევის გადაწყვეტილება, რომელიც მოწონებული და დამტკიცებული იყო პარტიული ორგანოების მიერ.

ქართული ანბანისთვის უპირატესობის მინიჭება ამ წერილში იმით არის ახსნილი, რომ ის სრულად და ზუსტად ასახავს კავკასიური ენების თითქმის ყველა ბგერას. ნათქვამია, რომ კავკასიური ენები შეიცავენ სპეციფიურ თანხმოვნებს (წ, ჭ, ძ, ჯ, ღ, ქ, ფ, ყ, თ), რომელთა ანალოგიები არ მოიპოვება ევროპულ, მათ შორის რუსულ ენებში. რუსული ენის 38 ბგერიდან ყველა შეიძლება იყოს გამოხატული ქართული ასოებით, მათგან 33 ახალი ქართული ანბანიდან, 4 _ ძველი ქართული ანბანიდან და მხოლოდ 1 მოდიფიცირებული “ა” ასოთი. ამრიგად ყველა ოსური ბგერა გამოიხატება ერთი ნორმალური ასოთი, რომელსაც ქართულშიც იგივე მნიშვნელობა აქვს. ამით აიხსნება სტრიქონზედა ნიშნების (როგორც ეს არის ლათინიზირებული ანბანის შემთხვევაში) გამოყენების აუცილებლობა, რაც ბუნებრივია, რომ დიდი დაბრკოლების შემცველია, მსჯელობს კ. ჩარკვიანი. ის იმასაც აღნიშნავს, რომ ქართული ანბანის საფუძველზე ოსური ანბანის შექმნა განპირობებული იყო სამეურნეოკულტურული ცხოვრებითა და ისტორიული წარსულით. ჯერ კიდევ XIX საუკუნეში პირველი ოსი მწერლები იყენებდნენ ქართულ ანბანს, რომელიც ოსთა შორის ლათინიზირებული ანბანის სავალდებულო [231] გამოყენების წლებშიც ინარჩუნებდა პოპულარობას315.

1921 წელს ცხინვალში გაიხსნა ტექნიკუმი, მაგრამ უკვე 1922 წელს დახურულ იქნა მოწაფეთა მცირე რაოდენობის, პედაგოგიური კადრების არარსებობისა და საერთოდ ტექნიკუმის მოუწყობლობის გამო316. ამავე წლისათვის ოლქის ტერიტორიაზე არსებობდა 8 სკოლა317.

 1925 წელს სკოლების რაოდენობამ 76-ს მიაღწია. აქედან 19 ქართული, 1 სომხური, 1 ებრაული და 55 ოსური318.

1926 წელს კი თბილისში არსებობდა 1 ოსური სკოლა, სადაც 401 ოსი მოწაფე სწავლობდა319.

1931 წლისათვის “ავტონომური ოლქის” ტერიტორიაზე ფუნქციონირებდა 281 სკოლა, სადაც განათლებას იღებდა 9675 ბავშვი. საგულისხმოა, რომ მხოლოდ აღნიშნულ წელს გაიხსნა 40 სკოლა. გარდა ამისა 91 სკოლა მშენებლობის პროცესში იყო. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი საფეხურის სკოლის გარეშე რჩებოდა 5000 ბავშვი. წერაკითხვის უცოდინარობის სალიკვიდაციო 600 სკოლის ნაცვლად მუშაობდა 195 სკოლა 3900 მოწაფით320. [232]

ომის პერიოდში, კერძოდ 1943-1944 სასწავლო წელს საქართველოში ავტონომიური ოლქის ჩათვლით მოქმედებდა 350 ოსური სკოლა 19500 აღსაზრდელით. შემოწმებამ აჩვენა, რომ გორის, თელავის, ქარელის, ხაშურის, ბორჯომის, ლაგოდეხისა და სხვა რაიონების ოსურ სკოლებში სასწავლოაღმზრდელობითი მუშაობა დაბალ დონეზე იდგა. ძირითადი მიზეზი სათანადო პედაგოგიური კადრების ნაკლებობა იყო. პედაგოგების ნაწილმა არ იცოდა ოსური ენა. პედაგოგების უმრავლესობას დაბალი და საშუალო განათლება ჰქონდა მიღებული. სკოლები არ იყო უზრუნველყოფილი ოსურ ენაზე დაწერილი სახელმძღვანელოებით. ქიმიის, ფიზიკის, მათემატიკის, ისტორიისა და სხვა ძირითად დისციპლინებში მოწაფეებს საერთოდ არ ჰქონდათ სახელმძღვანელოები. ოსურ სკოლებში ბავშვებს არ გააჩნდათ სწავლების ინტერესი, რადგანაც ოსური სკოლის დამთავრების შემდეგ ნაკლები შესაძლებლობა ჰქონდათ უმაღლეს სასწავლებელში მოხვედრისა. ოსური სკოლების ქართულ სკოლებად რეორგანიზაცია აუცილებლობას წარმოადგენდა, მითუმეტეს, რომ ოსური სოფლები ქართული სოფლების გარემოცვაში იმყოფებოდნენ. ამასთან დაკავშირებით, ზემდგომმა ორგანოებმა გადაწყვეტილება მიიღეს 19441945 სასწავლო წელს გორის, ქარელის, ბორჯომის, ხაშურის, ლაგოდეხისა და თელავის რაიონების 80 დაწყებითი სკოლის 2643 მოწაფით, 13 შვიდწლიანი სკოლის 1270 მოწაფით და 7 საშუალო სკოლის 1415 მოწაფით რეორგანიზაციის შესახებ. 100 ოსური სკოლა გადაკეთდა ქართულ სკოლად, გაიგზავნა 250ზე მეტი სხვადასხვა სასწავლო დისციპლინებში კვალიფიცირებული მასწავლებელი.[233] სკოლები უზრუნველყვეს სახელმძღვანელოებითა და სასწავლო ნივთებით, რამაც დადებითი შედეგები გამოიღო.

ამავე მიზეზებით საჭირო იყო “ოლქის” ტერიტორიაზე შვიდწლიანი და საშუალო ოსური სკოლების გარდაქმნა ქართულ და რუსულ სკოლებად. მართლაც, 19441945 სასწავლო წელს “ოლქის” ტერიტორიაზე მოქმედი ყველა სკოლა გადაკეთდა ქართულ და რუსულ სკოლებად. აქედან, ქართულად რეორგანიზებულ იქნა შვიდწლიანი და საშუალო 23 ოსური სკოლა, ხოლო იმავე პრინციპით რუსულ სკოლებად გადაკეთდა 22 ოსური სკოლა. აღნიშნულ სკოლებში განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა სახელმძღვანელოებითა და პედაგოგიური კადრებით უზრუნველყოფას. “ოლქში” გაიგზავნა 240მდე კვალიფიციური პედაგოგი. დაწყებითი კლასების მოწაფეები სახელმძღვანელოებით დააკმაყოფილეს 100%ით, ხოლო VX კლასის აღსაზრდელები _ 6070%ით. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ რეორგანიზებული სკოლათა მოსწავლეები უკეთესად ითვისებდნენ პროგრამებს ქართულ და რუსულ ენებზე321.

1979 წელს 182 ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში სწავლობდა 24 ათასი მოსწავლე. ფუნქციონირებდა ცხინვალის პედაგოგიური ინსტიტუტი, ენის, ლიტერატურისა და ისტორიის ინსტიტუტი და ა. შ.

1927 წელს ცხინვალში საფუძველი ჩაეყარა კულტურის სახლის მშენებლობას, სადაც მოგვიანებით კოსტა [234] ხეთაგუროვის სახელობის თეატრი განთავსდა. 1931 წელს ცხინვალში პირველად აიხსნა ოსური თეატრის ფარდა, სადაც თავი მოიყარეს ოსმა სცენისმოყვარულებმა და ოსურ ენაზე გამართეს წარმოდგენა. ასე დაიწყო ოსური წარმოდგენის ისტორია. 1933 წელს მსახიობთა კადრების მოსამზადებლად რუსთაველის თეატრის სტუდიაში გაიგზავნა 20 ოსი ახალგაზრდა. 1935 წლიდან უკვე ოსურმა პროფესიულმა დასმა დაიწყო მუშაობა, რომლის შენახვა სახელმწიფო ბიუჯეტს დაეკისრა. თუ 1935 წელს თეატრის ბიუჯეტი შეადგენდა 65 ათას მანეთს, 1940 წელს ბიუჯეტის თანხა 973 ათასი მანეთი გახდა.

როგორც ჩანს ოსებს თეატრალური ხელოვნების დაუფლება რუსეთში ერჩიათ, ვიდრე თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში. მხოლოდ 1939 წელს, 18 ოსი ახალგაზრდა სწავლობდა ლენინგრადის თეატრალურ სასწავლებელში, საიდანაც 1941 წელს უნდა დაბრუნებოდნენ მშობლიურ თეატრს322.

ძველად ოსური მუსიკა წარმოდგენილი იყო მხოლოდ ხალხური შემოქმედებით. ოსური ხალხური მუსიკა თავისი გამომსახველობის საშუალებებით და სტილისტური თავისებურებებით ენათესავება ჩერქეზადიღეელების, ჩეჩნების, ინგუშების აფხაზების მუსიკალურ ფოლკლორს. ნართებზე სიმღერა ერთხმიანია, ასრულებენ მამაკაცები. მღერის სოლისტი ხემიანი საკრავის ყისინფანდირის თანხლებით, რასაც თვითონვე უკრავს. მისი მელოდიისათვის [235] დამახასიათებელია თავისებური რეჩიტატიული სტილი, თხრობის მონოტონურობა და მკაცრად დაცული კანონზომიერი რიტმი. ერთხმიანი ნართული თქმულებებისაგან განსხვავებით, საგმირო სიმღერებს მამაკაცთა ორხმიანი გუნდი ასრულებს _ ემოციურად დაძაბული, მეტრიკული ორგანიზაციისაგან თავისუფალი ზემო ცალფა ხმა ავითარებს მელოდიას სტროფიდან სტროფისაკენ. დანარჩენ ხმებს გაბმულ ბგერებზე, უნისონური ოქტავური და კვარტაკვინტური შეხამებით მელოდიასთან, მიჰყავს ბანის პარტია. ორხმიანი გუნდური სიმღერის ტრადიციული სტილი ოსური მრავალხმიანობის საფუძველია. მართალია, ოსურ ფოლკლორში სამხმიანობას გარკვეული ადგილი უჭირავს (უფრო მეტად საქართველოში მცხოვრებ ოსებში), მაგრამ ვ. აბაევის, ბ. გალაევის, ქ. ცხურბაევას აზრით, იგი წარმოშობილი უნდა იყოს არა ეროვნულ ნიადაგზე, არამედ ქართული სამხმიანი სიმღერის გავლენით.

ოსური ხალხური სიმღერის ნიმუშები პირველად XIX საუკუნის დასასრულს ჩაწერეს კომპოზიტორებმა ს. ტანეევმა, მ. იპოლიტოვ ივანოვმა, დ. არაყიშვილმა და სახალხო მასწავლებელმა ა. ბაცაზოვმა.

არსებობს ავსტრიელი მუსიკათმცოდნის მიერ ფონოგრაფზე ჩაწერილი და 1917 წელს ვენაში გამოცემული ოსური ხალხური სიმღერები.

1930 წლიდან გაიხსნა პირველი სამუსიკო სკოლები, შეიქმნა ხალხური სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი. ცხინვალში არსებობდა სამუსიკო სასწავლებელი. პოპულარობით სარგებლობდა სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი “სიმდი”, ვოკალურსაკრავიერი ანსამბლი “ბონვარნონი” და ა. შ.

ცხინვალის რეგიონში გამოდიოდა მრავალი გაზეთი და ჟურნალი ოსურ ენაზე. 1939 წლიდან ყოფილი ოლქის ტერიტორიაზე ამოქმედდა რადიო გადაცემები, ხოლო 1962 წელს ცხინვალში დაიდგა ტელეტრანსლატორი.

ფაქტი ერთია, საქართველოში მცხოვრებ ოსებს ყველა პირობა ჰქონდათ ეროვნული კულტურის განვითარებისათვის.

 

გაგრძელება

წართმეული მიწა

 

—————-

278 იქვე, გვ. 234.

279 უ. ბახტაძე, დსახ. ნაშრომი, გვ. 13, სქოლიო1.

280 ე. ბუბულაშვილი, დსახ. ნაშრომი, გვ. 236.

281 ვრცლად იხ. ა. შანიძე, ერთი ფურცელი ქართველთა და ოსთა კულტურული ურთიერთობის ისტორიიდან, “მაცნე”, 1964, #1, ტ. სარიშვილი, ოსეთსაქართველოს კულტურულპედაგოგიური ურთიერთობა (18001821) თბ., 1965, გვ. 1921.

282 გ. თოგოშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 39.

283 ე. ბუბულაშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 237.

284 ე. ბუბულაშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 237238.

285 გ. თოგოშვილი, საქართველოოსეთის ურთიერთობა XVXVIII სს., თბ., 1969, გვ. 230.

286 სუიცსა, ფ. 600, ანაწ. 2, საქ. 537, ფურც. 15.

287 მ. გაჩეჩილაძე, დასახ. ნაშრომი, გვ. 25.

288 დ. კოპალიანი, სახალხო განათლება და კულტურა რევოლ

289 გ. ღუდუშაური, ქართული და ჩრდილოკავკასიელი ხალხების კულტურული ურთიერთობა, თბ., 1985, გვ. 26.

290 იქვე, გვ. 29.

291 იქვე, გვ. 33.

292 კომუნისტი, 1923, 25 ივლისი.

293 სპა, ფ. 14, ანაწ. 2, საქ. 485, ფურც. 33.

294 ა. სონღულაშვილი, ეროვნულ უმცირესობათა კულტურა საქართველოში, თბ., 2002, გვ. 12.

295 კომუნისტი, 1926, 27 ნოემბერი.

296 ა. ბაქრაძე, რწმენა, თბ., 1990, გვ. 13.

297 ტ. სარიშვილი, იაკობ გოგებაშვილის ეროვნული პროგრამა და საქართველოს ნაციონალურ უმცირესობათა აღზრდაგანათლების საკითხები, თბ., 1990, გვ. 24.

298 ქართულაფხაზური ურთიერთობის დამახინჯების გამო, თბ., 1991, გვ. 192.

299 გ. ორჯონიკიძე, ამიერკავკასიის შესახებ, თბ., 1986, გვ. 192.

300 იქვე, გვ. 192, 193, 244, 250.

301 იქვე, გვ. 193194.

302 ა. სონღულაშვილი, ნარკვევები საქართველოს უახლესი ისტორიიდან, თბ., 2001, გვ. 35.

303 Борьба за победу Советской власти в Грузии, документы и материалы, Тб., 1958, с. 83.

304 უ. სიდამონიძე, ეროვნული საკითხის ისტორიოგრაფიიდან (1917 წელი), კრ., “ქართული ისტორიოგრაფია”, I, თბ., 1968, გვ. 329.

305 კომუნისტი, 1924, 6 აპრილი.

306 Г. И. Литвинова, к вопросу о национальной политике, Сб., «По страницам самиздата», М., 1990, с. 150.

307 ა. სონღულაშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 4243.

308 შ. ძიძიგური, ქართული ენის თავგადასავალი, თბ., 1990, გვ. 42.

309 მიწის მუშა, 1923, 4 აგვისტო.

310 სპა, ფ. 14, ანაწ. 2, საქ. 485, ფურც. 28, 29.

311 სუიცსა, ფ. 600, ანაწ. 2, საქ. 537, ფურც. 13.

312 სუიცსა, ფ. 600, ანაწ. 2, საქ. 537, ფურც. 16.

313 იქვე.

314 იქვე, ფურც. 17.

315 ნ. ჯორჯიკია, ეპიზოდები საქართველოს ავტონომიების ისტორიიდან (19381952 წწ.), კრ., “ახალი და უახლესი ისტორიის საკითხები”, 2008, #2, გვ. 212213.

316 სუიცსა, ფ. 300, ანაწ. 2, საქ. 139, ფურც. 1.

317 იქვე, ფ. 600, ანაწ. 1, საქ. 3150, ფურც. 15.

318 სპა, ფ. 14, ანაწ. 2, საქ. 485, ფურც. 33.

319 შ. კაკურია, ქ. თბილისის მოსახლეობა 18031970 წწ., თბ., 1979, გვ. 94.

320 სუიცსა, ფ. 600, ანაწ. 1, საქ. 3150, ფურც. 15.

321 სუიცსა, ფ. 600, ანაწ. 1, საქ. 7246, ფურც. 113, 114.

322 კომუნისტი, 1939, 6 ივნისი, 1940, 31 აგვისტო.